flaxhî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Mot-brut «flaxh !» (!!! a-z aveuri)

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /fla.ˈhiː/ /fla.ˈʃiː/ /fla.ˈʃi/ /fla.ˈʃɛ/ /fla.ˈʃe/ /fla.ˈçe/ (betchfessî xh)
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /fla.ˈʃiː/
• Ricepeures : fla·xhî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	flaxhe
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	flaxhîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	flaxhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	flaxhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	flaxhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	flaxhive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	flaxhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	flaxhî
Ôtes codjowaedjes	come waitî

flaxhî

1. (v. sins coplemint) diner des grands côps.
   • Les grandès aiwes, li feu,
     Avént bea do flaxhî, bea voleur tot distrure
     […]Agnusse moussive el Mouze, rotéve sol cresse d’ on toet
     Po-z aler poirter s’ cour å ci ki perixheut. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.47, “Agnuss” (fråze rifondowe).
   • Dins nosse societé, wice ki les timpesses flaxhèt pî k' araedjî, i fåt esse solide po tni l' côp — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
2. (v. sins coplemint) bouxhî so ene sacwè tot fijhant do brut
   • Nu tchoûle nin, l' muzike èst prète,
     Ca nos t' sûrans, fré Colârd,
     Tot flahant so dès pêlètes,
     Èt so dès trawés cok'mârs!
     — Camille Gaspard.
   • Dig ! don ! Trîmant timpèsse !…
     Mârtê flah’ sins tchik’ter
     Li cloke va fé hilter
     Des s’pitants airs di fiesse
     Avâ l’cir dè l’cité!…
     — Joseph Mignolet, "Les håyes sont rfloreyes", "L' aloumire", 1921, p. 103.
3. (v. sins coplemint) fé l' guere.
   • Ca tès vîs mots s’tu batous so n’ deûre èglome
     Avou l’ustèye d’acir qui nos wangna nos dreûts,
     Oûy’ minme, qwand on lès d’bite, on ôt co brêre les omes
     Qu’ont flahî, sins lâker, po qu’ nos viquans’ ureûs
     — Joseph Mignolet, "Les håyes sont rfloreyes", "Mi lingadje?", 1921, p. 117.
4. (viebe å coplemint) stitchî waeraxhmint ene sacwè dins ene ôte
   • Mins li pôve ome î wagna s' moirt, i vs lyî flaxhént ene dågue e coir — JHau, Quatre dialogues de paysans (1631-1636) (fråze rifondowe).
5. (viebe å coplemint) (mot des cinsîs) toumer a daegne, a cåze di l' air, del plouve, tot djåzant des dinrêyes.
   • Nosse Batisse est d' bén måva pwel; l' oraedje d' ersè, ça frè co flaxhî les sweles (Georges Themelin).
   • I n’ aveut måy nol oraedje, ni des grossès nûlêyes ki flaxhèt les grins, ni des gurzeas po distrure les recoles (A. Mottet dins «Nosse lingaedje», p. 163).
6. (mot d’ acleveu di tchvås) zweper on tchvå por lu aler pus rade.
   • Cadoudal ! Flaxhîz les tchvås, cocher ! — Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 23 (fråze rifondowe).
7. (viebe å coplemint) bate avou èn corijhe, ene coide, ene cawe.
   • Vos dirîz, cwand i lyi prind ene brijhe,
     Ki totafwait l’ djinne, k’ ele si plind,
     Et k’ gn a ene sakî la, k’ on n’ voet nén,
     Ki flaxhe sor leye des côps d’ corijhe
     Pol rinde pus såvadje k’ ele n’ est— Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.11, “Li Bonne Chance fait tot” (fråze rifondowe).
   • Les pés plins d’ laecea fjhént stitchî leus tetes,
     Et les roedès cawes, po n’ nén piede li pleu,
     Flaxhént leus flantchis, tchessant les moxhetes,
     Ki l’ ombion del shijhe aveut fwait tni coe— Louis Lagauche, « Li p’tit hièrdî », Tchant I, Hanèsse èt Magrite (fråze rifondowe).
8. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « å ») s’ abate so, coixhî.
   • Mins li pere di Dxhåvlêye, n’ esteut nén d’ cisse tire la ;
     Li dzoneur di s’ båshele lyi flaxha-st e vizaedje. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.67, “Dihâv’lêye” (fråze rifondowe).
9. (imådjreçmint) (belès-letes) taper ses rdjets tot djåzant do solo u del plinne lune.
   • El rowe, totes les djins dafaçon,
     Mågré l’ solo k’ flaxhive a foice,
     Sol boird do trotwer prindént plaece
     Po loukî passer l’ porcession. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.30, “Pauve mère !” (fråze rifondowe).
   • Li solo qui flahîv à plin, mètév des blawètes d’ôr so les curasses, les hêmes, les èpêyes — Joseph Mignolet, Li payis des soteas (1926), p.51.
   • Sins lyi responde, Bietrand bodja s’ haime, et s’ assaetcha-t i l’ djonnea e-n ene plaece do pazea, la ki l’ flaxhî flaxhive a plin. — Joseph Mignolet, "Li Payîs des Sotês", 1926, p. 35 (fråze rifondowe).

• 
  dinrêye k' a flaxhî

Ratourneures

1. flaxhî di stok

Parintaedje

• flaxh, flaxhe
• flaxhaedje, flaxheu, flaxhisse, flaxhård
• aflaxhî
• riflaxhî

(minme sourdant etimolodjike)

• flayî

Mots d’ aplacaedje

• flaxhî djus

Sinonimeye

• (diner des grands côps): bouxhî, feri, maker
• (fé l' guere): gueryî, flaxhî di stok

Omofoneye possibe

flachî (stårer d' l' aiwe, pexhoter)

Ratournaedjes

diner des grands côps Loukîz a : bouxhî

• Francès : frapper ^(fr)

toumer al tere a cåze del plouve u do vint, po des dinrêyes

• Arabe marokin : رڭد ^(ary) = رْڭد =‎ rged
• Catalan : ajeure ^(ca)
• Inglès : to lodge ^(en)
• Espagnol : encamarse ^(es), abatirse ^(es)
• Francès : verser ^(fr)
• Portuguès : acamar ^(pt)

zweper on tchvå

• Francès : cravacher ^(fr), éperonner ^(fr)

Pårticipe erirece

flaxhî omrin

1. Pårticipe erirece omrin do viebe "flaxhî".

Sustantif

flaxhî todi singulî

1. flaxheye dinrêye.
   • On n' såreut fåtchî ç' tchamp la al grosse machine, télmint k' gn a do flaxhî.
   • On n' såreut fåtchî ç' tchamp la al flaxhî, télmint k' gn a do flaxhî.

Ratournaedjes

dinrêye toumêye al tere; Loukîz a : flaxhaedje

• Francès : verse ^(fr)