gade

Walon (Rifondou)[candjî]

Etimolodjeye[candjî]

Bodje induropeyin * « ǵʰaidos », « gʰaidos », fouxh-t i pal voye do tayon-bodje vî vî tîxhon * « gaitaz », (minme sinse), fouxh-t i pal voye do vî vî gayel, adon racuzinåve avou l’ inglès « goat », li neyerlandès « geit », l’ almand « Geiss », li suwedwès « get » ; mot cité dins l’ FEW 16 28.

Prononçaedje[candjî]

AFE :
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ɡat/ (minme prononçaedje pattavå)
Ricepeures : nén rcepåve

Sustantif[candjî]

singulî	pluriyal
gade	gades

gade femrin

(no d’ biesse ås tetes) aclevåve biesse, roemiante, å pus sovint avou des coines et ki dene do laecea, ki l’ sincieus no, c’ est : Capra hircus.
- Après aveur hemlé, raetchî, i tchanta avou ene vwès d’ dozrê ki tronnéve come le cene d’ ene gade, li barcarole di Guillaume Tell — Dieudonné Salme (fråze rifondowe).
- Les coines del gade rilujhént come des féns noûs aneas d' keuve — J. Gelinne (fråze rifondowe).
- Prindoz ene åmaye di troes ans por mi, ene gade di troes ans, on bara d' troes ans, ene toûtrale et on djonne di colon — Lorint Hendschel, Li Djneze (ratournaedje) (fråze rifondowe).
- L’ ovraedje da Mariete, c’ esteut d’ aler picter l’ gade å matén tot-z alant e scole, et del riprinde etot rivnant — Michèle Verschaffelt.
(pus stroetmint) frumele di cisse biesse la.
frumele di tchivroû.
- Elle esteut ossu subtile k’ ene gade di tchivroû. — Pierre Otjacques.
emantchaedje avou cwate pates, po mete des plantches, u ôte tchoi dsu.
grand tas d’ four metou a souwer so des pîces; ces pietches la.
- Estant gaméns, nos aléns a l’ côpe å bwès avou nosse pa, abate des åbes a l’ riceprece, soyî les buks a bwejhes, redjårber les coxhes a fagots dsu ene gade — Jacques Desmet, so Wikisourd.

Biesse ås tetes
Gade di four

Ratourneures[candjî]

esse todi metou la k’ les gades si soukèt : il est todi la k’ i n’ fåt nén.
Flamind des gades : dijhêye po traiter on Flamind (ricomprindaedje do mot flamind "gat" (trô), dins l’ måhonteuse response "kus mijn gat" (båjhe mi cou).
rinde ene pougneye al gade : fé l’ amour å mitan del nute (so l’ apinse k’ on dispiertêye si feme, tot djhant k’ on va aler rsognî l’ gade, po n’ nén dire direk çou k’ on vout). On dit eto : rinde a boere ås tchets.
wårder l’ gade et magnî l’ cabu
wice ki l’ gade est loyeye, i fåt k’ ele waideye, u ou çki l’ gade est loyeye, i fåt k’ ele brostêye, u ou çki l’ gade est aloyeye, i fåt k’ ele paxhe
ossu subtile k' ene gade di tchivroû
nén co po ene gade d’ ôr
pus l’ boke powe, pus l’ gade el voet voltî
c’ est l' foete di gade

Parintaedje[candjî]

gadot, gadlot, gadlî
gadler, gadlaedje
s’ agadler, agadler
ragadler, ragadlaedje, ragadelreye, ragadleu, ragadlåd

Mots d’ aplacaedje[candjî]

Ortografeyes[candjî]

Divant 1900 :

gade : E212 ^(lére)
gatt : E177 (1823 & 1843)
gatte : E89 ^(lére), E212 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

gade : E1, C1, S0, O0
gate : Charles Bartholomez, S.L.L.W, 1904

E rfondou walon :

gade : R10 ^(lére), R13

Ratournaedjes[candjî]

aclevåve biesse, Capra hircus

Arabe : ماعز ^(ar) =‎ mâ3z pluriyal (pluriyal nén contåve, sôre di biesse); معزة ^(ar) =‎ ma3aza (singulî contåve)
Arabe marokin : ماعز ^(ary) =‎ ma3ez (pluriyal nén contåve, sôre di biesse); معزة ^(ary) = مْعزة =‎ m3eza (singulî contåve)
Daenwès : ged ^(da)
Almand : Ziege ^(de), Geiss ^(de)
Inglès : goat ^(en)
Francès : chèvre ^(fr)
Itålyin : capra ^(it)
Norvedjin : geit ^(no)
Occitan : cabra ^(oc)
Picård : gaye ^(pcd)
Polonès : koza ^(pl)
Portuguès : cabra ^(pt)
Roumin : capră ^(ro)
Tchampnwès : cabe
Sicilyin : crapa ^(scn)
Suwedwès : get ^(sv)
Kimon amazir marokin : ⵜⴰⵖⴰⴹⵜ ^(zgh) =‎ taghaḍet (singulî contåve); ⵉⵖⴰⴹⴰⵏ ^(zgh) =‎ ighaden (pluriyal)