tchessî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén « captare » (sayî d’ prinde).

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /t͡ʃɛ.ˈsiː/ /t͡ʃɛ.ˈsi/ /t͡ʃɛ.ˈsɛ/ /t͡ʃɛ.ˈse/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /t͡ʃɛ.ˈsiː/
• Ricepeures : tches·sî

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	tchesse
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	tchessîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	tchessans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	tchesnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	tchesrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	tchessive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	tchesse
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	tchessî
Ôtes codjowaedjes	sipepieus tåvlea

tchessî

1. (viebe å coplemint) fé avancî di foice.
   • Li vint tchesse les foyes, et rapleni l’ pavêye.
2. (viebe å coplemint) taper evoye.
   • Li fwin fwin tchesse li leu foû do bwès. — Motî Haust (fråze rifondowe).
   • Les pés plins d’ laecea fjhént stitchî leus tetes,
     Et les roedès cawes, po n’ nén piede li pleu,
     Flaxhént leus flantchis, tchessant les moxhetes,
     Ki l’ ombion del shijhe aveut fwait tni coe— Louis Lagauche, « Li p’tit hièrdî », Tchant I, Hanèsse èt Magrite (fråze rifondowe).
3. (viebe å coplemint) (mot d’ houyeu) fé tcheryî èn ovraedje di houyire.
   • Tchessî e-n avant ene voye, èn ovraedje. — Motî Haust (fråze rifondowe).
4. (viebe å coplemint) råyî on clå.
   • Tchessî on clå e meur a côps d' mårtea. — Motî Haust (fråze rifondowe).
5. (v. sins coplemint) kixhiyî s' tins a apicî des såvadjès biesses.
   • Vos tchessîz so mes teres. — Motî Haust (fråze rifondowe).
6. (v. sins coplemint) (mot d’ medcén) dimander bråmint des moyéns et des foices.
   • On rméde ki tchesse. — Motî Haust (fråze rifondowe).
7. (mot des cinsîs) esse presse aveur des djonnes.
   • Nosse lexhe ki tchesse. — Motî Haust (fråze rifondowe).
8. (mot des cinsîs), (mot d’ colebeu) cweri on måye po-z aveur des djonnes.
   • Li vatche tchesse a torea. — Motî Haust (fråze rifondowe).
   • Les colons tchessèt a covaedje. — Motî Haust (fråze rifondowe).
9. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « å ») cweri après (do djibî) pol touwer.
   • C’ est on fizik po tchessî ås singlés.
   • Tchessî ås lives, ås pietris. — Motî Haust (fråze rifondowe).
10. Modele:vsnc ricweri ene djonne feye.
    • I tchesse après vosse crapåde. — Motî Haust (fråze rifondowe).
11. (v. å nén dit coplemint) adjinçner ene batowe po touwer do djibî.
    • On tchesse semdi so Bestin.
12. (v. sins djin) shofler, scheure foirt (tot cåzant do vint, del plouve).
    • Ni dmeure nén l’ djournêye dins les campagnes, k’ il î tchesse tant.
    • I tchesse pa les creveures di l' ouxh. — Motî Haust (fråze rifondowe).
    • Dji sin tchessî so mes spales. — Motî Haust (fråze rifondowe).
    • Li plouve tchessive di drî. — Motî Haust (fråze rifondowe).

Ratourneures

1. i n’ fåt nén tchessî deus lives a ene feye
2. tchessî å cou
3. tchessî sol mariaedje : (mocreçmint) esse presse a s' maryî.
   • I tchesse sol mariaedje. — Motî Haust (fråze rifondowe).
4. vola l’ mônî ki tchesse, rimetoz lyî l’ mônêye

Parintaedje

• tchesse, tchessi
• tchesseu, tchesseute, tchessaedje
• atchessî, ratchessî
• ritchessî
• etchessî, retchessî

(minme sourdant etimolodjike)

• cachî, cacheu
• casse (bale di djeu d’ bale)

Mots d’ aplacaedje

• tchesse-foû, tchesse-clå, tchesse-cawe, tchesse-cuzén, tchesse-rowe
• tchessî evoye, tchessî foû

Sinonimeye

fé avancî di foice

• bouter
• kihushtiner
• kitchessî

taper evoye

• Loukîz a : « tchôkî evoye »

råyî on clå

• disclawer

Mots vijhéns

shofler, scheure foirt (tot cåzant do vint, del plouve)

• huzer

Ortografeyes

Divant 1900 :

• chessî : E177
• chessi : E212 ^(lére)

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• tchessî : S117
• tchessi : S117
• tchèsser : E165
• tchèssî : C99, E170
• tchèssi : C1, C13, S0
• tchèssè : S36 ^(lére)
• cachî : O4
• tchesser : S117
• tchessè : S117

E rfondou walon :

• tchessî : R10 ^(lére), R13

Ratournaedjes

cweri après do djibî pol touwer

• Inglès : to hunt ^(en)
• Francès : chasser ^(fr)
• Neyerlandès : jagen ^(nl)

dimander bråmint des moyéns et des foices

• Francès : être drastique ^(fr), radical ^(fr)

Pårticipe erirece

	singulî	pluriyal
omrin	tchessî	tchessîs
femrin	tchesseye	tchesseyes

tchessî omrin

1. Pårticipe erirece omrin do viebe "tchessî".

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	tchessî	tchessîs
femrin padrî	tchesseye	tchesseyes
femrin padvant	tchesseye	tchesseyès

tchessî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

1. cwerou après po-z esse magnî.
2. tchôkî evoye pa ene foice.
   • Li noer oraedje, tchessî pal målediccion,
     S' abata so nosse toet, parey k' ene pûnicion.— Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Trop târd", p.61 (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

cwerou après po-z esse magnî

• Francès : chassé ^(fr)

tchôkî evoye pa ene foice

• Francès : chassé ^(fr), poursuivi ^(fr)