atoumer
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Do viebe « toumer » avou l’ betchete « a- » d’ aprepiaedje des viebes çou ki dene on mot avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes; toumer aviè l' ci ki cåze.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /a.tu.ˈme/ /a.tu.ˈmɛ/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /a.tu.ˈme/
- Ricepeures : a·tou·mer
Viebe
[candjî]Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | atome |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | atoumez |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | atoumans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | atoumnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | atoumrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | atouméve |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | atome |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | atoumé |
Ôtes codjowaedjes | come alouwer |
atoumer
- (v. sins coplemint) toumer aviè l' ci ki djåze, ariver tot toumant.
- Li marote ki dj’ fwai pol moumint
Ni va nén tote seule, creyoz l’ bén,
Li « Courrier » n’ atome nén di dzeur. — Joseph André, "Dizos leû fèrome", 1919, p.64 (fråze rifondowe). - T' saveur inmé (twè, l' lingaedje walon),
C' est ene ritchesse k' atome do cir,
Po-z esse a s' pan,
Po-z aclever tos nos efants
Avou confyince et hardiyesse — Joseph Docquier (fråze rifondowe).
- Li marote ki dj’ fwai pol moumint
- (v. sins coplemint) ariver tot d' on côp.
- Li nute atome. — Motî Haust (fråze rifondowe).
- Ça vs atoumrè bén seur del banse do cir. — Motî Haust (fråze rifondowe).
- La k' el nute vineut d' atoumer
Dj' esprinda troes aloumetes. — Léon Bukens (fråze rifondowe). - Cnoxhe li walon, c' est po les abagués d' foû payis ene manire di mî comprinde la wice k'ont-st atoumé et po les Walons d' voci, c' est rtrover leus raecenes. — Jean-Claude Somja (fråze rifondowe).
- Mins nou vivå n' atouméve di l' astaedje, ca les femes do harem, djalotes come des tchets del plaece ki l' blonde efant aveut prins e cour do mwaisse, nel polént tressinti — Joseph Mignolet, dins « L' amour a l' Alambra », p. 16 (fråze rifondowe).
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « divins ») si rtrover dins ene sitouwåcion sins l' voleur.
- Adon, atot léjhant li gazete, dji comprinda k' dj' aveus-st atoumé dins l' afwaire sins l' voleur — Paul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994, p. 26 (fråze rifondowe).
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « di ») esse d’ atoumance.
- Cwand li målediccion do cir
Atome di s' abate so nosse voye,
On lait drî lu des orfulins,
Des cis ki vnèt cial, li cour plin,
Rigreter leus pôves moirts evoye. — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "Li jou des ames", p.8 (fråze rifondowe). - L' etrindjir k' atome
D' esse trop bén moussî,
I fåt ki l' pôve ome
Soexhe tot discandjî — Louis Lagauche, "L' inmant", Les Djîles, (1947), p. 127 (fråze rifondowe).
- Cwand li målediccion do cir
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « a ») riçure on bén e-n eritaedje.
- Mi fré a-st atoumé al måjhone — Motî Forir (fråze rifondowe).
- (v. sins djin) avni, sins esse decidé.
- S’ il atome k’ ene biesse si troubele
Ou k’ ele si fwaiye hairyî,
So des bokets d’ flûte i xhufele,
Ene viye air do payis.{{s-rif|JCla| « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Lès neûrès gades », 1911, p.115- - Qwand on s’pormône avå trîhes èt bwès èt qu’il atome qu’on veûsse, so ine åbe, ine niyèye di fènèsse ou d’mossê. — Joseph Minet, "Les oujheas di nosse payis", p. 19.
- Si vos fjhoz çou k' on vs dit, i n' pout må di vs atoumer des mizeres. — Paul-Henri Thomsin, ratournant Li diâle è cwér, ine avinteûre di Bakelandt l’èspiyon di Napolèyon à Lîdje, 2009, p. 42 (fråze rifondowe).
- S’ il atome k’ ene biesse si troubele
- (viebe å prono) : Loukîz a : « si atoumer ».
Ratourneures
[candjî]- bén atoumer : ariver pol mî.
- Ci sereut bén atoumé — Motî Haust (fråze rifondowe). & — Motî Forir (fråze rifondowe).
- c’ est come il atome : li hazård, li destinêye e-st insi et s' on nel pout on candjî.
- s’ il atome insi
Sinonimeye
[candjî]Sipårdaedje do mot
[candjî]w. do Levant, w. do Mitan (Cinè)
Ortografeyes
[candjî]Ratournaedjes
[candjî] ariver tot d' on côp
- Francès : se produire (fr), arriver (fr)
atoumer di
bén atoumer
- Francès : tomber à pic (fr), tomber opportunément
Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Viebes do walon avou l' betchete a- d' aprepiaedje
- Viebes do walon avou l' cawete -er
- Mots ki s' prononcèt parey cåzu totavå
- Mots do walon di troes pîs
- Viebes do walon
- Viebes do walon ki s' codjowèt come alouwer
- Viebes å prono do walon
- Mots do walon avou des ratourneures
- Mots do grand Payis d' Lidje
- Mots do grand Payis d' Nameur