brotchî

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén « broccus » (broke, dint pondante), lu-minme d' on tayon-bodje gayel « broccus » (taesson, biesse k' a l' muzea e ponte)avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes; mot cité dins l’ FEW 1 545a.

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes : /bʀɔ.ˈt͡ʃiː/ /bʀɔ.ˈt͡ʃi/ /bʀɔ.ˈt͡ʃɛ/ /bʀoː.ˈt͡ʃiː/
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /bʀɔ.ˈt͡ʃiː/  ^{aschoûtez lu}
• Ricepeures : bro·tchî

• 

  li påsse a brotchî inte ses doets

• 

  schome ki brotche foû del bire

• 

  presse a brotchî foû do vere (maxhot d' bire et d' crinme al glaece

• 

  schome di bire k' a brotchî foû

Viebe

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	brotche
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	brotchîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	brotchans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	brotchnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	brotchrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	brotchive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	brotche
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	brotchî
Ôtes codjowaedjes	come waitî

brotchî

1. (v. sins coplemint) (fizike) rexhe tot doûçmint d' ene masse, a cåze d' on pressaedje, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse.
   • Les pemes brotchèt tot cujhant.
   • Ele fwait brotchî del påsse inte ses doets.
   • I fwait brotchî do noer savon inte ses doets.
   • Li lewin brotchive totavå l' mwaiye.
   • Li mastike brotche inte ses doets.
   • N' aspoyîz pus so vosse frisco, vos fjhoz brotchî l' crinme.
   • Li bire travaye, ele fwait brotchî l' schome ådzeu di m' pinte.
2. passer foû di.
   • Il aveut on grand rodje mocoe å noers poes ki {{~[brotchive}} todi foû di s' potche — José Schoovaerts (fråze rifondowe)..
3. (v. sins coplemint) (mot d’ medcén) rexhe foû del pea tot cåzant d' ene mizere.
   • Il ont fwait brotchî m' boigne clå.

Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.

3. rexhe di tere, djermer, tot cåzant d' ene culteure; fé des djermons. Les yerbêyes ont yeu del boune ansene: i fåt k' ça brotche (R. Dedoyard). Les crompires brotchèt foû d' tere — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).. Ké niche tins; gn a tot ki brotche so pî. rl a: crexhe. F. germer, pousser, croître.

4. vesser douçmint, sins k' on vs oyaxhe. C' est ti k' a brotchî ! - Prumî nodeu, prumî vesseu. rl a: flotchî.

5. rexhe d' on plin côp, tot cåzant d' ene sacwè come di l' aiwe. Do prumî côp, li sonk a brotchî. Ça m' a brotchî e plinne figueure. L' aiwe a brotchî foû do tuyo — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).. Sambe comince a monter, et plinne di schoume, ele brotchive pa les saiwes (L. Bernus). On solea k' on n' voet nén Mins ki brotche foû do bleuw Foû del foto (L. Hendschel). Ses årteas, avou do rodje a ongues dissu, atirént les ouys des omes cwand k' i brotchént foû do cur di ses sandaletes (J. Schoovaerts). Nos pinsêyes feles come des colons brotchrént rén k' e rwaitant l' faitaedje (J. Beaucarne). El feu d' årtifice esclate: Presses a brotchî d' leu boesse Po k' les djins fouxhexhe al fiesse, Vla èn moncea d' estoeles (J. Goffart). rl a: sipiter, sibrotchî, sitritchî. F. jaillir, gicler, fuser.

6. brotchî (dins): moussî doûçmint ene sadju, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse. I fwait si yôrd ki les berdouyes brotchèt dins mes shabots. Si cô brotchive dins s' fås col. F. s'introduire, faire irruption.

7. (imådjreçmint) rexhe d' ene batreye, d' ene lûte, pask' on-z est l' pus flåwe. Il a bén falou k' i brotchaxhe. rl a: ployî. F. céder, s'avouer vaincu, se résigner.

8. (imådjreçmint) rexhe do droet do djeu, fé ene flotche. Il a brotchi ås cåtes. 9. èn nén ndaler come i fåreut. Gn a-t i ene sacwè ki brotche ? F. clocher, déconner, coincer.

II. [v.c.] rater (ene biesse al tiesse). Vos avoz brotchi l' moxhon, mins mi, dji n' el brotchrè nén (A. Carlier). rl a:

Parintaedje

• brotchaedje
• brotchåd (a brotchåd)
• brotchoe
• sbrotchî
• abrotchî
• ribrotchî

Mots d’ aplacaedje

• brotchî foû

Sinonimeye

• (rexhe tot doûçmint d' ene masse): tchitchî

passer foû di dispasser

• fé tchitchî.

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

• brôtchî : O51
• brotchî : C9, C99, E1, E21, O0, O3, O4
• brotchi : C1, C8, C13, C99, S0
• brotchè : S36 ^(lére)

E rfondou walon :

• brotchî : R10 ^(lére), R13

Ratournaedjes

• F. saillir, sourdre, faire saillie, faire éruption.
• fr = dépasser
• F. éclater, suppurer.