brotchî
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Tayon-bodje latén « broccus » (broke, dint pondante), lu-minme d' on tayon-bodje gayel « broccus » (taesson, biesse k' a l' muzea e ponte)avou l’ cawete di codjowaedje « -î » des viebes; mot cité dins l’ FEW 1 545a, adon racuzinåve avou l' vî lingaedje d’ oyi brochier.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /bʀɔ.ˈt͡ʃiː/ /bʀɔ.ˈt͡ʃi/ /bʀɔ.ˈt͡ʃɛ/ /bʀoː.ˈt͡ʃiː/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /bʀɔ.ˈt͡ʃiː/ aschoûtez lu
- Ricepeures : bro·tchî
-
li påsse a brotchî inte ses doets
-
schome ki brotche foû del bire
-
presse a brotchî foû do vere (maxhot d' bire et d' crinme al glaece
-
schome di bire k' a brotchî foû
Viebe
[candjî]Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | brotche |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | brotchîz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | brotchans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | brotchnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | brotchrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | brotchive |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | brotche |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | brotchî |
Ôtes codjowaedjes | come waitî |
brotchî
- (v. sins coplemint) (fizike) rexhe tot doûçmint d' ene masse, a cåze d' on pressaedje, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse Loukîz a : « brotchî foû ».
- Les pemes brotchèt tot cujhant.
- Ele fwait brotchî del påsse inte ses doets.
- I fwait brotchî do noer savon inte ses doets.
- Li lewin brotchive totavå l' mwaiye.
- Li mastike brotche inte ses doets.
- N' aspoyîz pus so vosse frisco, vos fjhoz brotchî l' crinme.
- Li bire travaye, ele fwait brotchî l' schome ådzeu di m' pinte.
- (v. sins coplemint) passer foû di.
- Il aveut on grand rodje mocoe å noers poes ki {{~[brotchive}} todi foû di s' potche — José Schoovaerts (fråze rifondowe)..
- (v. sins coplemint) (mot d’ medcén) rexhe foû del pea tot cåzant d' ene mizere.
- Il ont fwait brotchî m' boigne clå.
- (v. sins coplemint) rexhe di tere, djermer, tot cåzant d' ene culteure; fé des djermons.
- Les yerbêyes ont yeu del boune ansene: i fåt k' ça brotche — Rodolphe Dedoyard (fråze rifondowe).
- Les crompires brotchèt foû d' tere — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- Ké niche tins; gn a tot ki brotche so pî.
- (v. sins coplemint) vesser douçmint, sins k' on vs oyaxhe.
- C' est ti k' a brotchî ! - Prumî nodeu, prumî vesseu. rl a: flotchî.
- (v. sins coplemint) rexhe d' on plin côp, tot cåzant d' ene sacwè come di l' aiwe.
- Do prumî côp, li sonk a brotchî.
- Ça m' a brotchî e plinne figueure.
- L' aiwe a brotchî foû do tuyo — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe)..
- Sambe comince a monter, et plinne di schoume, ele brotchive pa les saiwes— Léon Bernus (fråze rifondowe).
- On solea k' on n' voet nén
Mins ki brotche foû do bleuw<:br>Foû del foto
— Lorint Hendschel (fråze rifondowe). - Ses årteas, avou do rodje a ongues dissu, atirént les ouys des omes cwand k' i brotchént foû do cur di ses sandaletes — José Schoovaerts (fråze rifondowe).
- Nos pinsêyes feles come des colons brotchrént rén k' e rwaitant l' faitaedje — JBea (fråze rifondowe).
- El feu d' årtifice esclate:
Presses a brotchî d' leu boesse
Po k' les djins fouxhexhe al fiesse,
Vla èn moncea d' estoeles
— Jean Goffart (fråze rifondowe).
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « dins ») moussî doûçmint ene sadju, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse.
- I fwait si yôrd ki les berdouyes brotchèt dins mes shabots.
- Si cô brotchive dins s' fås col.
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « so ») dårer.
- Chabot s' end ala å pus abeye. Il atchta l' gazete et brotcha dsus come on rafåré — Paul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994, p. 11 (fråze rifondowe).
- (v. sins coplemint) (imådjreçmint) rexhe d' ene batreye, d' ene lûte, pask' on-z est l' pus flåwe.
- Il a bén falou k' i brotchaxhe. rl a: ployî
- (v. sins coplemint) (imådjreçmint) rexhe do droet do djeu, fé ene flotche.
- Il a brotchî ås cåtes.
- èn nén ndaler come i fåreut.
- (viebe å coplemint) rater (ene biesse al tiesse).
- Vos avoz brotchî l' moxhon, mins mi, dji n' el brotchî nén — ACar (fråze rifondowe).
Ratourneures
[candjî]- fé brotchî èn abcès
Parintaedje
[candjî]Mots d’ aplacaedje
[candjî]Sinonimeye
[candjî]- (rexhe tot doûçmint d' ene masse): tchitchî
passer foû di dispasser
Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ratournaedjes
[candjî]rexhe tot doûçmint d' ene masse, a cåze d' on pressaedje, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse
rexhe di tere, djermer, tot cåzant d' ene culteure; fé des djermons
vessî doûçmint
- Francès : péter doucement sans se faire entendre (nén ratournåve direk e francès)
rexhe d' on plin côp, tot cåzant d' ene sacwè come di l' aiwe
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « dins ») moussî doûçmint ene sadju, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse
- Francès : s'introduire (fr), se faufiler (fr)
- Francès : foncer (fr), se précipiter (fr)
rexhe d' ene batreye, d' ene lûte, pask' on-z est l' pus flåwe
- Francès : céder (fr), s'avouer vaincu (fr), se résigner (fr)
rexhe do droet do djeu, fé ene flotche
- Francès : ne pas respecter les règles du jeu
rater (ene biesse al tiesse).
- Francès : rater (fr), manquer son coup (fr)
Addjectif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | brotchî | brotchîs |
femrin padrî | brotcheye | brotcheyes |
femrin padvant | brotcheye | brotcheyès |
brotchî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)
- k' a stî brotchî.
- Po l' ci k' dj' a fwait fruzi l' åme,
Lyi discovrant çou k' ele a d' catchî,
K' a sintou tot m' léjhant, ene douce låme,
Ene låme di fré, di s' cour brotchî— Martin Lejeune, Bultén del Societé d' Lidje, "Por zèls !", tome 44, p. 409 (fråze rifondowe).
- Po l' ci k' dj' a fwait fruzi l' åme,
Ratournaedjes
[candjî]k' a stî brotchî
- Francès : transpercer (fr)
Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Mots do walon vinant do latén
- Mots do walon vinant do gayel
- Viebes do walon avou l' cawete -î
- Mots walons rtrovés e vî lingaedje d' oyi
- Mots do walon avou des eredjistrumints odios
- Mots do walon di deus pîs
- Viebes do walon
- Viebes do walon ki s' codjowèt come waitî
- Motlî do walon pol fizike
- Motlî do walon po les docteurs
- Mots do walon avou on sinse imådjrece
- Mots do walon avou des ratourneures
- Mots ki sont dins l' motî Denis
- Mots ki l' rifondowe est dins l' motî Denis
- Mots do walon nén ratournåves mot po mot e francès
- Addjectifs
- Addjectifs ås cénk cognes ortografikes
- Addjectifs do walon metous padvant ou padrî