Aller au contenu

brotchî

Èn årtike di Wiccionaire.

Etimolodjeye

[candjî]

Tayon-bodje latén « broccus » (broke, dint pondante), lu-minme d' on tayon-bodje gayel « broccus » (taesson, biesse k' a l' muzea e ponte)avou l’ cawete di codjowaedje «  » des viebes; mot cité dins l’ FEW 1 545a, adon racuzinåve avou l' vî lingaedje d’ oyi brochier.

Prononçaedje

[candjî]

Viebe

[candjî]
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) brotche
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) brotchîz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) brotchans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) brotchnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) brotchrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) brotchive
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) brotche
pårt. erirece (dj’ a, vos av) brotchî
Ôtes codjowaedjes come waitî

brotchî

  1. (v. sins coplemint) (fizike) rexhe tot doûçmint d' ene masse, a cåze d' on pressaedje, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse Loukîz a : « brotchî foû ».
    • Les pemes brotchèt tot cujhant.
    • Ele fwait brotchî del påsse inte ses doets.
    • I fwait brotchî do noer savon inte ses doets.
    • Li lewin brotchive totavå l' mwaiye.
    • Li mastike brotche inte ses doets.
    • N' aspoyîz pus so vosse frisco, vos fjhoz brotchî l' crinme.
    • Li bire travaye, ele fwait brotchî l' schome ådzeu di m' pinte.
  2. (v. sins coplemint) passer foû di.
    • Il aveut on grand rodje mocoe å noers poes ki {{~[brotchive}} todi foû di s' potche José Schoovaerts (fråze rifondowe)..
  3. (v. sins coplemint) (mot d’ medcén) rexhe foû del pea tot cåzant d' ene mizere.
    • Il ont fwait brotchî m' boigne clå.
  4. (v. sins coplemint) rexhe di tere, djermer, tot cåzant d' ene culteure; fé des djermons.
    • Les yerbêyes ont yeu del boune ansene: i fåt k' ça brotche Rodolphe Dedoyard (fråze rifondowe).
    • Les crompires brotchèt foû d' tere Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
    • Ké niche tins; gn a tot ki brotche so pî.
  5. (v. sins coplemint) vesser douçmint, sins k' on vs oyaxhe.
    • C' est ti k' a brotchî ! - Prumî nodeu, prumî vesseu. rl a: flotchî.
  6. (v. sins coplemint) rexhe d' on plin côp, tot cåzant d' ene sacwè come di l' aiwe.
    • Do prumî côp, li sonk a brotchî.
    • Ça m' a brotchî e plinne figueure.
    • L' aiwe a brotchî foû do tuyo Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe)..
    • Sambe comince a monter, et plinne di schoume, ele brotchive pa les saiwesLéon Bernus (fråze rifondowe).
    • On solea k' on n' voet nén
      Mins ki brotche foû do bleuw<:br>Foû del foto
      Lorint Hendschel (fråze rifondowe).
    • Ses årteas, avou do rodje a ongues dissu, atirént les ouys des omes cwand k' i brotchént foû do cur di ses sandaletes José Schoovaerts (fråze rifondowe).
    • Nos pinsêyes feles come des colons brotchrént rén k' e rwaitant l' faitaedje — JBea (fråze rifondowe).
    • El feu d' årtifice esclate:
      Presses a brotchî d' leu boesse
      Po k' les djins fouxhexhe al fiesse,
      Vla èn moncea d' estoeles
      Jean Goffart (fråze rifondowe).
  7. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « dins ») moussî doûçmint ene sadju, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse.
    • I fwait si yôrd ki les berdouyes brotchèt dins mes shabots.
    • Si cô brotchive dins s' fås col.
  8. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « so ») dårer.
    • Chabot s' end ala å pus abeye. Il atchta l' gazete et brotcha dsus come on rafåré Paul-Henri Thomsin, ratournant Maigret èt l’danseûse d’å Gai-Moulin, 1994, p. 11 (fråze rifondowe).
  9. (v. sins coplemint) (imådjreçmint) rexhe d' ene batreye, d' ene lûte, pask' on-z est l' pus flåwe.
    • Il a bén falou k' i brotchaxhe. rl a: ployî
  10. (v. sins coplemint) (imådjreçmint) rexhe do droet do djeu, fé ene flotche.
    • Il a brotchî ås cåtes.
  11. èn nén ndaler come i fåreut.
  12. (viebe å coplemint) rater (ene biesse al tiesse).
    • Vos avoz brotchî l' moxhon, mins mi, dji n' el brotchî nén — ACar (fråze rifondowe).

Ratourneures

[candjî]
  1. fé brotchî èn abcès

Parintaedje

[candjî]

Mots d’ aplacaedje

[candjî]

Sinonimeye

[candjî]
  • (rexhe tot doûçmint d' ene masse): tchitchî

passer foû di dispasser

Ortografeyes

[candjî]
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes

[candjî]
rexhe tot doûçmint d' ene masse, a cåze d' on pressaedje, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse
passer foû di
rexhe foû del pea tot cåzant d' ene mizere
rexhe di tere, djermer, tot cåzant d' ene culteure; fé des djermons
vessî doûçmint
  • Francès : péter doucement sans se faire entendre (nén ratournåve direk e francès)
rexhe d' on plin côp, tot cåzant d' ene sacwè come di l' aiwe
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « dins ») moussî doûçmint ene sadju, tot cåzant d' ene sacwè come del påsse
(v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « so ») aler raddimint so
rexhe d' ene batreye, d' ene lûte, pask' on-z est l' pus flåwe
rexhe do droet do djeu, fé ene flotche
  • Francès : ne pas respecter les règles du jeu
èn nén ndaler come i fåreut
rater (ene biesse al tiesse).

Addjectif

[candjî]
singulî pluriyal
omrin brotchî brotchîs
femrin padrî brotcheye brotcheyes
femrin padvant brotcheye brotcheyès

brotchî omrin (come addjectif djondrece, metou padvant u padrî l’ no)

  1. k' a stî brotchî.
    • Po l' ci k' dj' a fwait fruzi l' åme,
      Lyi discovrant çou k' ele a d' catchî,
      K' a sintou tot m' léjhant, ene douce låme,
      Ene låme di fré, di s' cour brotchîMartin Lejeune, Bultén del Societé d' Lidje, "Por zèls !", tome 44, p. 409 (fråze rifondowe).

Ratournaedjes

[candjî]
k' a stî brotchî