saedje
Etimolodjeye 1
[candjî]S’ i gn åreut ene sakî ki sepreut cwè åd fwait di l’ etimolodjeye di « saedje », el pout stitchî vaici.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /sɛt͡ʃ/ /saːt͡ʃ/
- (pa rfrancijhaedje) /saːʃ/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /sɛt͡ʃ/
- diferins prononçaedjes : /sɛt͡ʃ/ /saːt͡ʃ/
- Ricepeures : nén rcepåve
Addjectif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | saedje | saedjes |
femrin padrî | saedje | saedjes |
femrin padvant | saedje | saedjès |
saedje come addjectif djondrece, metou purade divant l' no
- ki schoûte bén, tot djåzant d’ èn efant ; ki n’ fwait pont d’ biestreye avou les valets, tot cåzant d’ ene djonne feye.
- La èn efant saedje. — Motî d’ Djivet (fråze rifondowe).
- On saedje efant fwait çou k’ on dit. — Motî del Lovire (fråze rifondowe).
- Il a stî saedje e scole. — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- Alez, fouxhoz saedje ! — Motî del Fagne et del Tieraxhe.
- Elle a prometou d’ esse saedje et d’ aschoûter ses parints. — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- Come il a stî saedje, i pout prinde ene bouboune dins l’ boesse. — Motî del Fagne et del Tieraxhe.
- C’ est ene djonne feye k’ a seu dmorer saedje. — Motî del Fagne et del Tieraxhe.
- Si vos n’ estoz nén pus saedje ki ça, Sint Nicolai n’ vénrè nén. — Motî Gilliard (fråze rifondowe).
- ki tuze bén, a môde d’ on filozofe, tot cåzant d’ ene grande djin.
- Si vos estoz saedje et bén avizé, èn dalez nén. — Motî do Coûtchant walon (fråze rifondowe).
- Est ç’ bén saedje di dner l’ veye a èn efant pol mete å djoû dins nosse monde, dins nos traeyins, dins nos gueres ? — Michel Robert (fråze rifondowe).
- malén, sûti.
- Soeyoz pus saedje ene ôte feye ! — Motî Forir (fråze rifondowe).
- Il est ddja ossu saedje ki s’ mwaisse. — Motî do Coûtchant walon (fråze rifondowe).
Notule d’ uzaedje
[candjî]On mete pacô l’ addjectif padrî, çou ki mostere bén k’ il est adon rsintou come on calcaedje do francès.
Ratourneures
[candjî]- saedje come ene andje, come ene imådje : foirt saedje.
- on n’ pout nén dire ki vos estoz saedje, oubén, el fåt dire rade : dijhêye po èn arnåjhe efant.
- on est saedje ki cwand on rvént di scole : djeu d’ mot avou « saedje » dins l’ sinse di « djinti» , po les efants esse vayants après les scoles.
Parintaedje
[candjî]Mots d’ aplacaedje
[candjî]Mots vijhéns
[candjî](ki tuze bén)
(malén, sûti)
Sinonimeye
[candjî]Ortografeyes
[candjî]Sipårdaedje do mot
[candjî]Li prumî sinse di « saedje » (vayant, binamé) n’ esteut nén eployî sol Payis d’ Lidje. Dandjreus pask’ il esteut rsintou come francès, et ki l’ sinonime « binamé » esteut foû corant. Minme sitouwåcion el Basse Årdene avou « vayant ».
Li troejhinme sinse a egzisté a Lidje e 19inme sieke. On l’ trouve divins l’ Motî Forir, mins il esteut rsintou come on vî mot e 20inme sieke[1]. Çouci, motoit paski l’ disfondowe « sèdje » est omonime di « setch », avou les marixhaedjes possibes.
Sol walon do Coûtchant, l’ erîlêye disfondowe « sâdje » s’ a spårdou pus åjheymint, et wangnî l’ walon do Mitan.
Ratournaedjes
[candjî]Sustantif
[candjî]singulî | pluriyal |
---|---|
saedje | saedjes |
saedje omrin
- djin foirt avizante, ki tuze lon.
- On bea monsieu dins ene longue cote avou ene air di saedje s’ a ashid a costé d’ ene dame k’ aveut sacwants markes di coleur dissu s’ vizaedje. — Yves Paquet (fråze rifondowe).
- (vî mot) sûteye sacwè.
- Nos n’ avans fwait k’ saedje. — Vî tecse walon di 1634 ramexhné pa J. Haust (sourdant a recråxhî) (fråze rifondowe).
-
Li vî saedje Lao-tseu ki scole Confuciusse.
Ratourneures
[candjî]- fé saedje (a ene sakî) : lyi fé sawè, el racsegnî.
- Ureuzmint k’ on m’ a vnou fé saedje. — Motî do Coûtchant walon (fråze rifondowe).
- Dji l’ a fwait saedje di çou ki l’ ratindeut. — Motî del Lovire (fråze rifondowe).
- troclet d’ saedjes : sacwants djins, foirt sûti, tchoezis po vudî d’ ene sitouwåcion avou bråmint des rujhes.
Ratournaedjes
[candjî]- Francès : précaution (fr), chose sage
- Francès : faire savoir, informer (fr), renseigner (fr)
- Francès : comité de sages
Etimolodjeye 2
[candjî]Tayon-bodje latén « salvia » (minme sinse) (yebe madjike, po divni saedje, sûti).
Sustantif
[candjî]singulî | pluriyal |
---|---|
saedje | saedjes |
saedje omrin et femrin
- (plante) yebe ås maladeyes et yerbêye, ahivêye dins les cortis, ki l’ sincieus no, c’ est : Salvia officinalis
- Leyîz m’ cachî ås oûs dins les pîyônes et l’ saedje. — Willy Bal (fråze rifondowe).
- I fåt del saedje po-s acomôder les puvions. — Motî Forir (fråze rifondowe).
- Metoz del saedje al sope. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- Lavez ses tchveas avou del saedje. — Motî Haust (fråze rifondowe).
- Cwand k’ on sofere del sape, i fåt gargosser avou do té d’ saedje. — Live so les plantes da Bastin (fråze rifondowe).
- Fé do té d’ saedje pol rinnete. — Motî d’ Nivele (fråze rifondowe).
- Del tijene di saedje, c’ est bon po rdiner d’ l’ alant. — Motî del Fagne et del Tieraxhe.
- Do té d’ saedje po on malåde ki s’ rileve. — Motî del Hesbaye (fråze rifondowe).
- tchene di deujhinme cwålité, po fé les saetchs[2].
Ratourneures
[candjî]- franc saedje u franke saedje : saedje, po fé l’ diferince avou l’ saedje des bwès et l’ saedje des tchamps. F. "sauge officinale".
- aiwe di saedje, té d’ saedje u tijene de saedje : saedje metowe a boure dins d’ l’ aiwe. F. "tisane, infusion de sauge".
- on paket d’ saedje : ene bohêye di saedje loyeye avou on fi. F. "bouquet de sauge".
- Li ci k’ a del saedje e s’ corti ni pout mori : spot ki mostere tos les bénfwaits del plante.
Mots d’ aplacaedje
[candjî]- franc saedje u franke saedje (plante des cortis)
- saedje des bwès, såvadje saedje (plante des bwès)
- saedje des tchamps (plante des tchamps)
- foye di saedje (instrumint d’ cérudjin)
Ortografeyes
[candjî]Ratournaedjes
[candjî]- Francès : mauvais chanvre
Omofoneye possibe
[candjî]- saetch (satch & sètch si prononcèt come sadje & sadje)
- saetchî (dji satche & dji sètche si prononcèt come sadje & sadje)
- setch (si prononce come sèdje)
Pî-notes
[candjî]- ↑ Loukîz l’ Motî Haust : 2. sèdje (arch.).
- ↑ Dins l’ Motî Pirsoul.
- Mots do walon
- Walon
- Raspepyîs årtikes do walon
- Mots do walon d' on seu pî
- Addjectifs do walon
- Addjectifs ås cénk cognes ortografikes
- Mots do walon avou des ratourneures
- Sustantifs do walon
- Vîs mots do walon
- Mots do walon vinant do latén
- Sustantifs do walon ki l' omrin et l' femrin sont pareys
- Motlî do walon po les nos d' plante
- Mots do walon esplikés pa leu no sincieus