agali

Èn årtike di Wiccionaire.

Walon (Rifondou)[candjî]

Etimolodjeye[candjî]

Tayon-bodje latén « aequalis » (ewal), , avou l’ betchete « a- » des viebes ey avou l’ dobe cawete « -i » des viebes, a rmete avou l' vî lingaedje d’ oyi « egalir ».

Prononçaedje[candjî]

Viebe[candjî]

Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) agali / agalixh
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) agalixhoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) agalixhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) agalixhnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) agalirè / agalixhrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) agalixheu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) agalixhe
pårt. erirece (dj’ a, vos av) agali
Ôtes codjowaedjes come prusti

agali (viebe å coplemint)

  1. rinde ewal, lisse.
    • Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.
  2. rinde gåy.
    • Il est télmint comike k' il agalixh tote li måjhon
  3. rinde bea.
    • Il a bén agali s' måjhon.
    • C' est ene feme todi bén agaleye

Sinonimeye[candjî]

Contråve[candjî]

Ortografeyes[candjî]

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes[candjî]

rinde ewal, lisse
rinde gåy
rinde bea

Pårticipe erirece[candjî]

agali omrin

  1. Pårticipe erirece omrin do viebe "agali".
    • Ene fråze d’ egzimpe est co a radjouter.

Codjowas[candjî]

Dobès rfondowes
agali agalixh
Do viebe «agali»
  1. indicatif prezintrece, prumire djin do singulî
  2. kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece

Addjectif[candjî]

singulî pluriyal
omrin agali agalis
femrin padrî agaleye agaleyes
femrin padvant agaleye agaleyès

agali omrin

  1. djinti, poli.
  2. vicrûle, alicant.
    • Il est co agali po si ådje.
  3. plaijhant.
    • Elle a on ptit vizaedje tot agali
  4. dispierté, atimprou.
    • C' est èn agali.
  5. prôpe.
  6. nozé, avnant.
    • On ptit tchapea agali.
    • Mins tot d’ on côp, dai, kéne sorprijhe !
      A poenne arivé viè l’ tournant,
      K’ est-ç’ k’ i voet el broumeur tote grijhe,
      Håynant s’ pus agali rivnant
      Leyant djowter, divins ses croles,
      Les flåwes ridjets d’ on tene soloMartin Lejeune, "L’iviêr èt l’amour" (fråze rifondowe).
    • — Pauve sot potince, i forcrèhe po l’ amou qu’on lî dit qui s’ feume èst-agalèye !… Bâbô!… dishombe-tu dè wayemer l’ djalos’rèye, si ti n’ vous nin toûrner a bordon d’ canadaJoseph Vrindts, Tot tûsant (1924), I tint s’ Feume à l'’oûy!.
    • Tot çoula, des pårtchets d’ fleurs tertotes a l’ pus agaleye, des rôzes, des djalofrenes, des feus-d-li, des clawsons, des beldjamenes, des raezetes, des tulipås, des muguets, eccetera Margote Fizêye, tot çou ki vs poloz vs mådjiner come fleurs, esteut chal rapoûlé a ene feye, sins asteme a l’ såjhon, et leu sinteur vos rimplixhéve les narenes a vs fé påmer d’ aweure et d’ contintmint — JBzzs, p. 45 (fråze rifondowe).
  7. finåd, malén.

Ortografeyes[candjî]

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

Ratournaedjes[candjî]

atimprou
plaijhant