tuzer
Apparence
(Redjiblé di tuzresse)
Etimolodjeye
[candjî]Tayon-bodje mîtrin neyerlandès « tusen » (dimorer coe, sondjiner), lu-minme do bodje mîtrin hôt almand « tûzen » ; çou ki dene on mot avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /tyː.ˈze/ /tyː.ˈzɛ/ /tyː.ˈziː/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /tyː.ˈze/
- Ricepeures : tu·zer
Viebe
[candjî]Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | tuze |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | tuzez |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | tuzans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | tuznut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | tuzrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | tuzéve |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | tuze |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | tuzé |
Ôtes codjowaedjes | sipepieus tåvlea |
tuzer
- (v. sins coplemint) fé aler s’ cervea po trover ene rexhowe a on problinme, ene rujhe.
- Po scrire, i fåt todi tuzer pus k’ po djåzer : c’ est po çoula k’ les femes n’ inmèt gote do scrire. — Arthur Xhignesse, « Bwègnes mèssèdjes » (1905), p.3 (fråze rifondowe).
- Dji m’ va passer l’ nute tot tuzant po rfé l’ minme tchanson k’ i gn a cwarante ans — Mme Cambier (fråze rifondowe).
- Sins tuzer, come èn efant coixhî, Mossieu A a stitchî s’ doet e s’ boke — Lorint Hendschel.
- (v. sins coplemint) aveur ene pinsêye po.
- Mi fi, c' e-st ouy ki mi ptite feye a ses anêyes, seulmint cial, personne n' î a tuzé… — Joseph Mignolet, "Milionêre !" (1934), p.50 (fråze rifondowe).
- (v. sins coplemint) èn nén bodjî, tot avant l’ air di sondjî.
- (v. sins coplemint) trinner a l'ovraedje tot sondjant, s’ arester tofer tot rotant.
- Tot cagnåd, li Pere Noyé shût s’ voye, piyane miyane, e tuzant — Yves Paquet (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) pinser, reflechi a, trover ene rexhowe a.
- C’ est tot tuzé : dji n’ irè nén — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- Dj’ a tuzé çou k’ dj’ aléve fé.
- Cwè çki t’ tuzes co la ? — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).
- Fårè co k’ el « feme sins profession » coridje les fåtes del redaccion Ubén tuzer cwè dire divins l’ elocucion. — Louis Baijot (fråze rifondowe).
- Si bén tuzêye k’ ele pout-z esse, ene tactike come li « Consum » doet-z esse sitrimêye po polou mostrer s’ valeur — Louis Baijot (fråze rifondowe).
- (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « a ») pinser, reflechi (a).
- A cwè tuzez co, don, Tchofile ? Vosse cafè va-z esse froed ! — Ernest Benoit (fråze rifondowe).
- Il a tuzé å moyén di rfé l’ machine.
- (viebe å prono) dins les ratourneures : si tuzer moirt, si tuzer sot.
Ratourneures
[candjî]- tuzer (pus) lon : vey lon padvant çou ki pôreut avni.
- Tuzer lon, ci n’ est nén todi tuzer bon. — Arthur Xhignesse, « Bwègnes mèssèdjes & pititès gotes » (1905), p.11 (fråze rifondowe).
- Mon Diu come vos tuzez lon m' fi Djan ? … — Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.25 (fråze rifondowe).
- tuzer lu tot seu, leye tote seule : tuzer sins dmander cwè ås ôtes.
- on n’ tuze måy assez : dijhêye cwand on s’ rind conte k’ on-z a rovyî ene sacwè dins èn ovraedje.
- tuzer al vude, tuzer sot : tuzer sins rzultat.
- tuzer tos plans : fé totes sôres di pordjets, imådjiner totes sôres di rexhowes.
- tuzer moirts et corvêyes, tuzer poenne et mizere : awè totes sôres di noerès idêyes.
Parintaedje
[candjî]- tuzaedje, tuzeu, tuzåd, tuzêye
- tuzreye, tuzinne
- tuza, tuzance, tuzanmint, tuzea
- tuziner / tûzner, tuzinaedje, tuzineu
- tuzyî, tuziaedje
- catuzer, catuzaedje
- cotuzer, cotuzeu, cotuzaedje
- fortuzer, fortuzaedje
- rituzer, rituzaedje
- ratuzer, ratuzaedje
- racatuzer, racatuzaedje, racatuzeu, racatuzance
Sinonimeye
[candjî]- (fé aler s’ cervea) : pinser, sondjî, reflechi
- (trinner tot sondjant) : tuziner
- (bén arindjî dins s’ tiesse) : atuzler, mådjiner
Ortografeyes
[candjî]Ratournaedjes
[candjî]fé aler s’ cervea
èn nén bodjî, tot avant l’ air di sondjî
tuzer lu tot seu
- Francès : penser intérieurement
tuzer tos plans
- Francès : élaborer un tas de projets, avoir des idées plein la tête
tuzer moirts et corvêyes, tuzer poenne et mizere
- Francès : avoir des idées noires, broyer du noir
Categoreyes :
- Mots do walon
- Walon
- Mots do walon vinant do mîtrin neyerlandès
- Mots do walon vinant do mîtrin hôt almand
- Viebes do walon avou l' cawete -er
- Mots ki s' prononcèt parey cåzu totavå
- Mots do walon di deus pîs
- Viebes do walon
- Viebes do walon ki s' codjowèt come bouter
- Viebes å prono do walon
- Mots sovint eployîs dins ene metowe ratourneure
- Mots do walon avou des ratourneures
- Mots ki sont dins l' motî Grandgagnage
- Mots ki sont dins l' motî d' Bive
- Mots ki l' rifondowe est dins l' motî Grandgagnage
- Mots ki l' rifondowe est dins l' motî d' Bive