hati
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Tayon-bodje vî francike * « haitjan » (minme sinse), mot cité dins l’ FEW 16 126a.
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /ha.ˈti/ /ha.ˈte/ /a.ˈte/ miersipepieuzmint e l’ notule ALW 5.171 ; (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /ha.ˈti/
- Ricepeures : ha·ti
Viebe
[candjî]Djin et tins | Codjowa |
---|---|
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) | hati / hatixh |
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) | hatixhoz |
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) | hatixhans |
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) | hatixhnut |
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) | hatirè / hatixhrè |
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) | hatixheu |
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) | hatixhe |
pårt. erirece (dj’ a, vos av) | hati |
Ôtes codjowaedjes | come prusti |
hati
- (viebe å coplemint) (mot d’ coujhnåjhe) cure ådfoû (ene tchå), sins ki l' ådvins soeye acsût.
- (viebe å coplemint) broûler ådfoû.
- Ni lai nén hati les crompires. — Motlî Lejoly d’ Ôvîfa (fråze rifondowe).
- Dji va leyî hati l’ soper, ttaleure.
- I rvént dé l' coir di s' feme, et-z aloumer on briket po lyi hati li plante des pîs, et les doyes, po vey s' ele vike co. — Lucyin Mahin, Vera (fråze rifondowe).
- (viebe å coplemint) broûler totoute, distrure.
- Li ptite boke del moxhe avou s' trompe, ses deus grands ouys ki l' blame a hati kimincèt a disparete — Jean-Marie Masset.
- A foice di m' escoler pak' i m' faleut tot cnoxhe po viker, On m' a hati l' cervea. — Guy Cabay (fråze rifondowe).
- A nozôtes di carculer l' dôzaedje des rais gama po hati les celules malådes et leyî viker les haiteyès celules metowes disconte — José Schoovaerts, Lucyin Mahin, Gama-coûte.
- (v. sins coplemint) broûler ådfoû.
- Li tchår a trop foirt feu; ele hatixhrè — Motî Forir (fråze rifondowe).
- Såcîz l' djigot savoz Bertene ki n' hatixhe !... — Joseph Mignolet, "Li vôye qui monte" (1933), p.3 (fråze rifondowe).
- (v. sins coplemint) (imådjreçmint) broûler divintrinnmint (awè l' foirt sintimint di).
- Ti véns di t' dressî tot hatixhant d' firté Et tot presse a disfinde tes droets, tes libertés — Isi Steinweg (fråze rifondowe).
- -C’ est ki, dzo l’ mamé ki m’ hatixh,
E m’ cour li veye monte a galop. — Martin Lejeune, Bultén del Societé d' Lidje, "Poqwè", tome 43, p. 140 (fråze rifondowe).
Parintaedje
[candjî](minme sourdant etimolodjike)
Sinonimeye
[candjî]- (cure ene tchå ådfoû et nén ådvins) : edoirmi, saizi, haper, rossi, rosti; miersipepieuzmint e l’ notule ALW 5.171
Mots vijhéns
[candjî]- (cure lontins et doûçmint) : bouyter, cure a tatin, tatiner
- (broûler pår on cujhaedje) : kibroûler, forcure, crayler, rayi, griyî, fricassî, carcané miersipepieuzmint e l’ notule ALW 5.172
Sipårdaedje do mot
[candjî]Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
Ratournaedjes
[candjî]broûler ådfoû mins nén ådvins (del tchå)
broûler divintrinnmint
- Francès : broûler (fr), se consumer (fr), s’enflammer (fr)
Pårticipe erirece
[candjî]hati omrin
- Pårticipe erirece omrin do viebe "hati".
- Li ptite boke del moxhe avou s' trompe, ses deus grands ouys ki l' blame a hati kimincèt a disparete — Jean-Marie Masset.
- A foice di m' escoler pak' i m' faleut tot cnoxhe po viker, On m' a hati l' cervea. — Guy Cabay (fråze rifondowe).
Codjowas
[candjî]Dobès rfondowes | ||
---|---|---|
hati | hatixh |
- Do viebe «hati»
- indicatif prezintrece, prumire djin do singulî
- kimandeu prezintrece, deujhinme djin do singulî, fôme camaerådrece
Addjectif
[candjî]singulî | pluriyal | |
---|---|---|
omrin | hati | hatis |
femrin padrî | hateye | hateyes |
femrin padvant | hateye | hateyès |
hati omrin
- broûlé ådzeu.
- Les crompires sont hateyes. — Motlî Lejoly d’ Ôvîfa (fråze rifondowe).
- (coleur) rosse (di coleur).
Ratournaedjes
[candjî]Sustantif
[candjî]hati todi singulî
- rosse coleur.
- odeur di broûlé.
- Li måjhone ode li hati
- boket broûlé d' èn amagnî.
- I t’ fåt leyi li hati sol costé. — Motlî Lejoly d’ Ôvîfa (fråze rifondowe).
Sinonimeye
[candjî]Ratourneures
[candjî]Ratournaedjes
[candjî]Categoreyes :
- Raspepyîs årtikes do walon
- Mots do walon
- Walon
- Mots do walon vinant do vî francike
- Mots ki s' prononcèt parey cåzu totavå
- Mots do walon di deus pîs
- Viebes do walon
- Viebes do walon ki s' codjowèt come prusti
- Viebes del cwatrinme troke
- Motlî do walon pol coujhnåjhe
- Mots do grand Payis d' Lidje
- Mots ki sont dins l' motlî Lejoly d' Ôvîfa
- Pårticipes erireces do walon
- Viebes do walon ki l' pårticipe erirece est parey ki l' infinitif
- Codjowas do walon
- Dobès rfondowes di codjowaedje do walon
- Codjowas do cåzant d' l' Indicatif Prezintrece do walon
- Codjowas d' l' atôtchî do Cmandeu do walon
- Codjowas do cåzant di l' Indicatif Prezintrece do walon
- Addjectifs do walon
- Addjectifs ås cénk cognes ortografikes
- Motlî do walon po les coleurs
- Sustantifs do walon
- Sustantifs do walon todi singulîs
- Mots do walon avou des ratourneures