five

Droci, gn a
des racsegnes
sol five

five a 41,9°C a ene vatche

Walon (Rifondou)[candjî]

Etimolodjeye[candjî]

Tayon-bodje latén « febris » (minme sinse).

Prononçaedje[candjî]

AFE :
- diferins prononçaedjes : /fiːf/ /fjɛf/ /fjɛːf/ /fjef/ ; miersipepieuzmint el notule ALW 15.27 ; (minme prononçaedje cåzu pattavå).
- prononçaedje zero-cnoxheu : /fiːf/
Ricepeures : nén rcepåve

Sustantif[candjî]

singulî	pluriyal
five	fives

five f. (nén contåve)

(mot d’ fiziolodjeye) (mot d’ medcén) montêye del timperateure do coir d' ene djin u d' ene biesse ås tetes, ådzeu d' on soû, diferin d' ene sôre di biesse a l' ôte (37 grés Celsius po les djins).
- On dit ki l' five monte; k' ele ritoume ou k' ele ritchait ou k' ele dischind.; apåjhî u rapåjhî l' five; ene drouke po côper l' five.
- Li kinkina est sovrin pol five. — Motî Forir (fråze rifondowe).
- El tîfusse done les fives. — Motî del Lovire (fråze rifondowe).
(pus stroetmint) (mot d’ medcén)
1. five come li cene do tîfusse.
  - Il a l' five.
  - Il a les fives. — Motî Toussaint (fråze rifondowe).
  - Dji m' sovénrè lontins Fouxhoz seurs, di m' voyaedje; po-z atraper les fives, I n' fåt nén davantaedje — J. Dethy (fråze rifondowe).
  - C' esteut on docteur ki médyive li five des efants avou rén k' do cloranfenicol.
maladeye ki rind l' djin u l' biesse aflaxhåve.
- Cisse måle novele la m' a dné l' five. — Motî Forir (fråze rifondowe).

Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.

efoufiaedje, håsse di fé scrire, di cåzer, di fé ene sacwè.
- Tot l' cwårtî est en ene five. — Motî d’ Vervî (fråze rifondowe).
- C' est come ene five k' el prind tot etir. — Motî Gilliard (fråze rifondowe).
- I n a pus k' des strouks di cabu E nosse cotjhea, Et t' n' as-st e l' åme Ki les båjhes di totes les comeres C' e-st ene laide five. — L. Warnant (fråze rifondowe).
- Li five (di djåzer d' filozofeye dins les sålons del "hôte") aveut rtoumé po ç' shijhe la. — L. Hendschel.
- Dji baloujhive miernou po rapåjhi mes fives. — G. Smal (fråze rifondowe).
- Tel sais bén k' dj' a ståré mes fives a côps d' bwejhe å mitan del cåve. — E. Gillain (fråze rifondowe).
Loukîz a : fives borguetes dår.

F. "fièvre, excitation, surexcitation, agitation, délire, désarroi, trouble, folie".
estance d' onk k' est rindou après on pasmint d' tins.
- Cwand on scrît l' walon å djoû d' ådjourdu, on-z a mwints côps "li five do discotaeyaedje", on scrît des dmeyès faflotes, des cwårts d' accint, des tîces di tchapeas. — L. Hendschel.
- Il a l' five do djouwer al bale. — Motî d’ Cerfontinne (fråze rifondowe).
- End a ene di five, avou ses pidjons. — Motî d’ Cerfontinne (fråze rifondowe).
- Tos les viyaedjes ont l' five des årmonreyes. — Motî Pirsoul (fråze rifondowe).
F. "folie, passion, engouement".
zine.
- I lyi a prins ene five. — Motî Toussaint (fråze rifondowe).
- Elle aveut l' five d' atchter on molén a fiyî (Rasgotaedje).
On dit eto : maket.

F. "envie folle, lubie, coup de folie, caprice, toquade".

Ratourneures[candjî]

fé del five u : esse el five : aveur del five.
- Li 30 di djun, gn a ene minêye di gripe ki cmince a cori dins nosse binde; gn a bråmint ki fjhèt del foite five et n' saveur moussî foû do lét télmint k' i tronnèt. — E. Pècheur (fråze rifondowe).
tronner d' five u : tronner les fives u : tressiner d' five : tronner pask' ele five est ki monte.
On dit eto : tronner les balzins.

F. "trembler de fièvre".
aveur ene five di tchvå u : esse bolant d' five u : broûler d' five : aveur ene foite five.
prinde li five (a ene sakî, ene biesse) : lyi mete li termomete.
- Dji m' lyi va prinde si five. — Motî Gilliard (fråze rifondowe).
F. "prendre, mesurer la température".
five di lét; u : five di paye-lét : maladeye des femes e leu payelé (acoûtchmint).
F. "fièvre puerpérale".
five ås taetches : five avou on spitaedje-foû (pitits rodjes botons so tot l' coir) u des taetches di sonk so les mukeuses.
F. "fièvre éruptive, fièvre pétéchiale".
five nukeuse°. :
five escarlatene° : ene des sôres di fives ås taetches, cåzye pa ene bacctereye.
F. "scarlatine".
five fagnrece : sôre di five k' on-z atrapéve dins les payis d' fagnes.
F. "fièvre des marais, malaria".
djaene five; five Ebola : maladeye des djins ezès Tropikes.
F. "fièvre des marais, malaria".
five ås crexhoûles; five del vå do Rift : maladeye des biesses ezès tropikes.
F. "theilériose, trypanosomiase".
froede five : aflaxhaedje sins montêye del timperateure.
aveur les nawès fives : esse nawe 1.
F. "paresseux".
five di laecea : touma des vatches djusse velêyes.
F. "fièvre de lait, fièvre vitullaire".
il a l' five e s' capotene : esse efoufyî po des tchitcheyes.
On dit eto : il a l' diåle e s' capotene; c' est on diåle-e-coir.

F. "c'est un excité, un agitateur".
five amoureuse : håsse di hanter.
- Il a l' five pol feye do vijhén. — Motî Gilliard (fråze rifondowe). Loukîz a : tchôde.
esse el five (b) u : esse dins les fives; u : esse acsût des fives; u : monter dins ene five : èn pus saveur çou k' on dit, çou k' on fwait.
On dit eto : esse dins les tchamps, aveur li tiesse avå les cwåres. Wadjans, aveut dit l' tortowe, ki vos n' arivroz nén Divant mi sol schate-pire ! :: Serîz acsûte des fives ? Dimanda l' live, l' air ewaerêye Lafontinne, ratourné di Jean Rode).
- Tel sais bén k' dj' a ståré mes fives a côps d' bwejhe å mitan del cåve. — E. Gillain (fråze rifondowe).
F. "délirer".
esse el five (c) : transi, ni pont fé d' bén, tot ratindant ene sakî, ene sacwè.
F. "être inquiet, anxieux".
mete dins les fives : stombyî, efoufyî.
- Bén pus k' on pasmint d' tins c' est ene sacwè k' el mete divins les fives, et çoula dispoy k' il est tot gamén. — J.-P. Dumont (fråze rifondowe).
F. "exciter, passionner".
five di bwesson : kidujhance d' onk k' est sô (d' ene k' est sôle) et ki gueuye est voleur bouxhî so les ôtes.
T' as del five, dandjreus ! : Ti dvéns sot, surmint.
F. "Tu débloques, tu perds la tête, tu délires".