ti
Ådvins
Walon
Prono d’ djin sudjet
| Divant l' viebe | ti |
| Dirî l' viebe | tu / -ss |
| Sipotchaedje (padvant ou padrî) | t' |
ti o. & f.
- di l' atôtchî et l' atôtcheye, a on livea ene miete måhonteus.
- Ti vas ndaler coutchî, et rade, cobén !
Prononçaedje
Disfondowes: ti / t', tè, tu / t', të / t', to, miersipepieuzmint el mape ey el notûle A.L.W. 2.16.
1. (sovint rsintou come grossî) prono sudjet di l' atôtchî k' on-z atowe. Rén do tot d' tot ça: ti vénrès avou mi ! Ti djowes et ti n' mi schoûtes nén. Ti pous todi cori ! Pa ! t' es sot, surmint. T' as veyou dobe, dandjreus. T' arives trop tård al sope. Si t' l' atrapes, fote lyi ene danse ! Cwand t' rinterrès, t' årès d' mes noveles (sorlon des egzimpes ramexhnés pa J. Haust & M. Francard). F. tu.
2. nén rsintou come di l' atouwance, pask' il est dins des ratourneures. >> Ti direus; >> Ti n' direus : ça rshonne a. L' aireu, ti direus del sirôpe ki sint bon les yebes (E. Gilliard). >> Ti (n') direus ki : i shonne ki. Ti direus k' i gn a ene djinne etur zels (ramexhné pa M. Francard). L' ome bén metou saye di s' sitamper, mins ti direus k' il est clawé so s' tcheyire (J. Lahaye). Les antenes-schieles, on les lome inla paski ti n' direus des schieles a sope pindowes di biyaire el cresse des toets (L. Mahin). On dit eto: to direus. F. sembler, ressembler. >> ti pous dire ki : c' est ddja drole ki. Bén ti pous dire ki vosse pere dimeure lontins å fotbal (ramexhné pa L. Remacle). F. C'est vraiment étonnant. >> ti l' as dit : c' est l' veur. Ti l' as dit: vos n' è rexhroz nén tot seu. F. c'est juste, effectivement.
3. metou po nén definixhant prono "on". Ti vôreus k' ça soeye dicåce insi tos les djoûs.
Sinonimeye
- metou padrî l' viebe ki finixh pa ene (oyåve) cossoune: tu.
- metou padrî l' viebe ki finixh pa ene (oyåve) voyale: -ss.
- eto divant l' viebe, mins a on livea d' atouwance radoûceye: to.
- vos
Mots d’ aplacaedje
Ratournaedjes
Prono d’ djin coplemint
| Divant l' viebe | ti / èt |
| Dirî l' viebe | tu |
| Sipotchaedje (padvant ou padrî) | t' |
ti o. & f.
- prono droet coplemint di l' atôtchî ou l' atôtcheye k' on-z atowe, metou padvant l' viebe.
- Dji ti dmande di t' taire.
- Tchoûle si to vous, mins dji n' ti vou pus.
- Dji t' voe mî avou des berikes.
- Ele ti rwaite d' ene drole d' air.
- Kel diåle t' apice et t' coberôle !
- prono coplemint nén direk di l' atôtchî ou l' atôtcheye k' on-z atowe, metou padvant l' viebe.
- I t' dene tot, et ti k' est si tchén avou lu.
- Va s' ti fé cori araedjî!
- prono coplemint d' on viebe å prono muroetrece.
- Ti vouss maryî?
- Ti l' apoitrè dj'?
- Èt sovénss co bén comint çki l' moye di fåde est montêye, hê, Firmin? (L. Mahin)
- prono coplemint nén direk nén rsintou di l' atouwance, pask' il est dins ene ratourneure di dvize, come si on arinnéve ene forveyowe djin (fonccion lomêye «espletive» e francès tot djåzant do mot e walon, et dite «rafoircixhante» e walon).
- Dji m' ti dmande bén çou k' il alént fé drola.
- Elle esteut taenêye, et t' aveur ene tiesse come on posson (L. Somme)
- Vén droci t' peler des canadas, gn a rén d' té po-z aprinde li pacyince (E. Wartique & E. Thirionet, divins Les croes dins les brouwires).
Mots d’ aplacaedje
Ratournaedjes
Prono d’ djin tonike
ti o. & f. (nén spotchåve)
- metou tot seu
- Ti, t' es malåde !
- metou dirî een divancete.
- C' est nén por ti
ti 3 [prono] prono d' atouwance:
1. metou tot seu (måhonteus). Ti, dji t' voe vni. Ti et mi, c' est deus. C' est ti ki m' l' as dit ! Ti freus çoula, ti ? >> ti, c' est ti, et mi c' est mi;, u >> Si t' dis co "ti" a mi, mi, dji dirè "ti" a ti : riplacaedje d' ene sakî ki dit "ti", et k' vos, ça vs make. Si t' dis co "ti" a mi, dji dirè "ti" a ti; et dabôrd, c' est nén mi k' est ti; dji n' so nén ti dpus k' ti. (A. Dewelle).
2. dins èn aduzoe (pus doûcineus). Edon, ti, valet, ki t' n' irès nén ? (ramexhné pa L. Remacle). Saiss k' il estént co k' i magnént, ti ! (ramexhné pa L. Remacle).
3. padrî ene divancete (måhonteus). Louke a ti ! C' est a ti a djouwer ! Il est pus foirt ki ti. >> c' est amon ti et t'-minme.
4. padrî ene adrovire. C' est ti ki m' l' as dit ! Gn a k' ti po ndè fé des pareyes !
Ortografeyes
Disfondowes: ti, të, miersipepieuzmint el mape ey el notûle A.L.W. 2.15.
Sinonimeye
Mots d’ aplacaedje
Ratourneures
- >> a ti et a mi : dijhêye po des djins ki boevèt, cwand i tchôkèt leus veres.
- >> da ti : da tinne. Rind m' ça; ci n' est nén da ti ! F. appartenir.
Ratournaedjes
Loukîz a : twè
Prezintoe d’ apårtinance
| Cogne plinne ordinaire | Cogne plinne a dvanceye voyale | Spotcheye cogne |
| ti | èt | t' |
| singulî | pluriyal |
|---|---|
| ti | tes |
ti o. & f.
- prezintoe d' apårtinance di l' atôtchî et d' l' atôtcheye, siervant dins l' atouwance.
- Ti fré m' a vnou trover.
- Ti sour m' a vnou trover.
- Ti fré a vnou ayir, ti sour eto.
- Ti gayet a stî potchî t' vatche.
- Èt pere aléve todi pormoenner avou t' båshele.
- Ti måjhon n' est nén co si bén rassonrêye.
- Ti ome n' est nén la?
- Fåtche ti avoenne divant k' i n' riplouve.
- C' est t' bea-fi k' a vnou ayir
- Èt metchansté, c' est a twè, voess, k' ele fwait do må (J. Mathot).
- Èt keute sol tåve, èt pougn so t' boke, Ti fwais t' mouzon! (H. Van Cutsem).
Ortografeyes
Disfondowes: ti, ti-y (divant voyale), èt' / t', tu (divant cossoune), tu-n, t'-n (divant voyale); të (divant cossoune), të-n (divant voyale); it' (divant cossoune), èt' (divant cossoune), èt'-n (divant voyale), ta (femrin).
