li

Çoucial, c' est ene pådje d' omonimeye walone, ki rashonne sacwants mots walons avou l' minme ortografeye, mins di diferinnès etimolodjeyes.

Walon

	Dobès rfondowes
li		el

Etimolodjeye

Tayon-bodje latén «ille» (ci-ci).

Prononçaedje

• AFE :
  • diferins prononçaedjes :
    • o. /li/ /ly/ /lə/ /lɛ/ miersipepieuzmint el notûle ALW 1 54.
    • f. /li/ /ly/ /lə/ /lɛ/ /la/ miersipepieuzmint el notûle ALW 2 1.
  • prononçaedje zero-cnoxheu : /li/

Årtike

	singulî	pluriyal
omrin	li / el / l'	les / ls
femrin	li / el / l'	les / ls

li o. & f.

1. definixhant årtike, metou divant on sustantif omrin ou femrin, ki cmince pa ene cossoune, al tiesse del fråze, dirî ene cossoune (dierin son do mot di dvant) ou ôtrumint, nén spotchî po ene ou l' ôte råjhon.

   Li vatche va a gayet.

   Li torea est dins l' paxhi.

   El vatche amoenne ès vea; ohé ohé å long do ri, li vatche amoenne ès vea (tchanson d' efant).

   El vea assaetche li tchén; ohé ohé å long do ri, li vea assaetche li tchén (tchanson d' efant).

Mots d’ aplacaedje

• el, al
• del, dal
• å

Ortografeyes

po "li" & "el"

Sicrijhas do 20e sieke (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) li : E1, C1, G201 p. 181, G202 p. 25 lu o. : S0, S117, G201 p. 181, G202 p. 25 la f. : S0, S117, G201 p. 181, G202 p. 25 lë : rivuwe Li Soverdea le̊ : C18 leú : G202 lè : E200, G201 p. 181, G202 p. 25

lù : G201 p. 181, G202 p. 25 èl : O0, G201 p. 181, G202 p. 25 il : O0, G201 p. 181, G202 p. 25 E rfondou walon li : R13 el : R13

Si vos irîz rnaxhî dins des ôtes motîs, et trover l’ mot « li », riherez ciddé li scrijha do mot ki vos î avoz trové, et l’ rahouca do motî el djivêye.

Ratournaedjes

± definixhant årtike

Almand: der (de) o =, die (de) f. das (de) n. (tertos nominatifs) Arabe: al- (divant letes "lunrinnes"), ach-… (divant letes "solrinnes") = ال (ar) Arabe marokin: el-, l- (divant letes "lunrinnes"), ech-, ch-… (divant letes "solrinnes") = ل ,ال Espagnol: el (es) o., la (es) f. Francès: le (fr) o., la (fr) f.

Inglès: the (en) Neyerlandès: de (nl) o.f., het (nl) n. Picård: ech

Prono d’ djin coplemint

Alofômes

Divant l' viebe	li / el
Dirî l' viebe	lu
Sipotchaedje (padvant ou padrî)	l'

li

1. (o. & f.) prono del troejhinme djin do singulî, omrin u femrin, droet coplemint metou divant on viebe ki cmince pa ene cossoune eyet : (1) dirî ene cossoune (dierin son do mot di dvant); (2) al tiesse del fråze; (3) après ene ahote dins l' fråze; (4) ôtrumint, nén spotchî po ene ou l' ôte råjhon.
   1. Egzimpes inte deus cossounes (omrin, pu femrin).

      Li comere li rwaita droldimint cwand i dmanda po lodjî.

      L' ome li loukive d' on drole d' air, cisse båshele la.

   2. Egzimpes al tiesse del fråze (omrin, pu femrin).

      Li vou dj' riprezinter å raploû, vosse pordjet ?

      Li vloz vs rabressî, vos eto, mi mayon ?

   3. Egzimpes après ene ahote do djhaedje del fråze (omrin, pu femrin).

      Djanine, cwand ele s' a stî prezinter, li patron del måjhon Reno li vleut egadjî seyance tinante.

      Mitchî, cwand il amoussa e l' otel, li båshele k' esteut la li ricnoxha tot d' shûte.

2. (n.) dins les ratourneures : li schaper bele, li trossî, li steper, li lever, l' ascoxhî, l' aveur schayete…

Mots d’ aplacaedje

• mel, tel, sel
• djel, tel, el

Mots vijhéns

Pronos d' djins walons

Nombe	Djin	Djinre	Sudjet	Muroetrece	Acuzatif (droet coplemint)	Datif (coplemint nén direk)	Locatif	Djenitif (pårtixhrê)	Tonike (tot seu ou dirî dvancete)
Singulî	Prumire djin	—	dji, dj' dju (padrî)	mi, m', èm	mi, m', èm (divant l' viebe) mu, m' (dirî l' viebe)	mi, m', èm (divant l' viebe) mu, m' (dirî l' viebe)	—	—	mi
	Deujhinme djin	—	vos, vs ti, t', èt tu, -ss (padrî)	vos, vs ti, t', èt		vos, vis, vs; ti, t', èt	—	—	twè, ti, ti-minme, t'-minme, tizôte, etzôte
	Troejhinme djin	Omrin	i, il	si, s', ès	li, l', el	lyi	î	è endè, end, ndè, nd	lu
		Feminine	ele, elle		li, l', el				leye
		Neute	on		—	—	—	—	lu
Pluriyal	Prumire djin	—	nos, ns; dji, dj'	nos, ns			—	—	nos, nozôtes
	Deujhinme djin	—	vos, vs	vos, vs	vos, vs	vos, vis, vs	—	—	vos, vozôtes, tizôtes, etzôtes
	Troejhinme djin	Omrin	i, il	si, s'	les, lzès, elzès, ls	lezî, lzî, elzî	î	è endè, end, ndè, nd	zels, yeusses
		Feminine	ele, elle						zeles

Ratournaedjes

± prono droet coplemint del troejhinme djin

Francès: le (fr) o., la (fr) f.

Inglès: him (en) o. (djin), her (en) f. (djin), it (en) n. (sacwès) Neyerlandès: hem (nl) o., haar (nl) f. het (nl) n.

Pwaire minimom

• lî (léjhou)

Walon-Feller

Prono d’ djin

li o.

1. lu (prono tonike 3inme djin singulî).

   C'èst nin pour li.

   C' est nén por lu.

Sipårdaedje do mot e 20inme sieke

w. do Mitan, w. do Levant, Basse Årdene, miersipepieuzmint el notûle ALW 2 27.

Prono d’ djin

li o & f

1. lyi (prono d'el 2inme djin do singulî, fôme camaerådrece, coplemint nén direk).

   I li done do fë à r'twade.

   I lyi dene do fi a rtoide.

Sipårdaedje do mot e 20inme sieke

Roman Payis, Hôte Årdene (Li Gléjhe) …, miersipepieuzmint el notûle ALW 2 37.