Aller au contenu

fé

Èn årtike di Wiccionaire.
Loukîz eto : fè, Fe.

Walon (Rifondou)

[candjî]

Etimolodjeye

[candjî]

Tayon-bodje latén « facere » (minme sinse).

Prononçaedje

[candjî]

Viebe

[candjî]
Djin et tins Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’) fwai
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs) fijhoz / fjhoz
Cåzants Ind. pr. (nos, ns) fijhans / fjhans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle) fwaiynut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’) frè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’) fijheu / fjheu
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’) fwaiye
pårt. erirece (dj’ a, vos av) fwait
Ôtes codjowaedjes sipepieus tåvlea

fé

  1. (viebe å coplemint) produre pa si ovraedje.
    • Fé on bastimint, fé do pan, fé ene tcheyire. — Motî Forir (fråze rifondowe).
    • Dj' a fwait on novea tcheri.
    • Çou k' est bén fwait, on n' el fwait nén deus côps.
    • C' est ene oujhene k' i fjhèt des ouxhs et des fniesses.
    • Ti voes, don, les maltons, i fjhèt come ene wespireye dins tere, sovint dins on royea inte deus coûteures di bokets, u dins on hourlea — Lucyin Mahin, Ène bauke su lès bwès d’ l’ Ârdene, lijhåve so Wikisourd (fråze rifondowe).
  2. (viebe å coplemint) produre ene sacwè a pårti di rén.
    • Li Bon Diu fjha l’ cir et l' tere. — Motî Forir (fråze rifondowe).
  3. (viebe å coplemint) tot djåzant d' ene sacwè nén materiåle.
    • Fé tot çou k' on pout. — Motî Forir (fråze rifondowe).
    • Fåt passer sol mer (…),
      Nos fjhans des nouvinnes
      A sint Macrawea
      Po ki l’ grosse balinne
      Ni magne nén l’ batea. - Oteur nén cnoxhou, « C’ est pol Canada », Les Cahiers wallons, 1970, n° 8
    • Et so ç' tins la, ki fjhèt i les priyesses ? — Paul-Henri Thomsin, ratournant e walon Walon’rèye, tére di lédjindes, 1998, p. 7 (fråze rifondowe).
    • Vosse messaedje va esse evoyî a totes sôres di djins, k’ ont totes sôres di tuzances, totes sôres di vicaedjes, totes les ådjes, ki fjhèt tos les mestîs… — Lorint Hendschel.
  4. diner nexhance.
    • Fé èn efant a ene feme. — Motî Forir (fråze rifondowe).
    • Fé les djonnes.
  5. (viebe å coplemint) sognî, traitî.
    • C' e-st ene sacwè k' i fåt absolumint fé. — Motî Forir (fråze rifondowe).
Cisse pådje u ci hagnon ci est co a scrire, u a mete d’ adrame. Si vos avoz des cnoxhances so l’ sudjet, vos l’ ploz fé vos-minme.
  1. aprester.
    • Dji va fé des crompires po soper.
    • Dji va fé les pakets.
    • Fé ene tchambe. — Motî Forir (fråze rifondowe).
    • Sol trevén, dji m’ va fé les tchambes la-dzeur ! — Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.16 (fråze rifondowe).
    • Dj’ aveu-st on toet, on m’ fjheut a magnî, on fjheut mi bouwêye, on l’ ristindeut, on fjheut mi tchambe tos les djoûs. — Paul-Henri Thomsin, ratourtnant Tchantchès, c'èst po rîre, 2023, p.23 (fråze rifondowe).
  2. (eployî avou l' nén definixhant årtike) divni.
    • Cwand tot dvént bea,
      Les rouwaletes
      Fjhèt des glorietes
      Di verts coxheas!
      — Louis Lagauche, "Les belès-eures" (1928), p. 89 (fråze rifondowe).


  1. aveur li kidujhance d' ene sakî, d' ene sacwè.
    • Et les ptits oujheas di l' iye beneye
      Fjhèt les mazetes et les marmots :
      Leu riya nos elovene,
      Et l' cour xhiltêye a leus ptits mots— Martin Lejeune, "Œuvres lyriques du poète Martin Lejeune" p. 126, "Lu famile èst-one île ureûse" (fråze rifondowe).
    • Mins les vîs coirbås sont mactés ;
      I fjhèt les cis ki n’ ont nén l’ linwe boune. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.96, “Li Nid d’Coèrbâs” (fråze rifondowe).
  2. fé (on mestî) : aprinde on mestî.
    • A ! Si dj’ aveu des rintes, ou kéke moyén d’ poleur
      Viker sins fé l’ bracneu, dji dmeurreus e m’ manaedje. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.188, “Li Brac’neu” (fråze rifondowe).
    • A foice di tofer mi meskeure,
      Mes idêyes divnît télmint noeres
      Ki dj’ m’ egadja po fé l’ fossî — Louis Lagauche (fråze rifondowe).
    • Kî çk' elzî a aprins a fé l' cinsî d' adrame, ås Ancyins Bedjes ? c' est les Romins — Jean Brumioul (fråze rifondowe).
    • Dj' ô bin ki l' mizére èl kitchèsse
      A pont k' on l' veûrè, fåte d'in plèce
      Fé l' martchand d' trapes ou bin tchouk-tchouk...
      N'av' nin d' l' ovraedje po l' gros Farouk ?!...
      — Camille Gaspard.
    • Fé l' cotlî — Motî Haust (fråze rifondowe).
  3. Fé (ene sacwè e han avou on mestî, ene korwêye, on boutaedje) (å pluriyal)
    • I n' lyi leyive nén fé les schieles dins l' saiwoe, po nel nén uzer.
    • Dj' a stî fé les fosses deus ans a Djodogne. (J. Lechanteur, ramexhnant li temognaedje d' on fossî, wallonnes, 2001-2002)
  4. (viebe å coplemint) djouwer l' role di.
    • C' est lu ki fjheut Barabasse el Passion d' Sibret.
    • Li ptite istwere ki dji m’ rapinse,
      E-st ene prouve k’ on n’ dene k’ ås pîlåds
      Et ces la ki n’ savèt fé l’ fås
      Sont bén pus målureus k’ on n’ pinse. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.70, “L’Onai d’ôr” (fråze rifondowe).
  5. (viebe å coplemint)aler dins tos les ...
    • Fé les dicåces, les martchîs, les fôres.
    • Elle a passè si matinêye etire a fé les botikes.
  1. fini.
    • Ass fwait ?
    • Cwand t' årès fwait, ti m' el dirès.
    F. finir, achever, terminer.
  2. awè (ene maladeye).
    • I fwait del five a 40.
    • La bén li tchvå ki m' fwait on chok et k' l' eweye esteut co dins l' voenne.
    • Et l' vosse, a-t i fwait les boufletes estant efant ?


  1. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « dins », « divins ») fé l' comiece di, fé on mestî a vey avou.
    • I fwait dins les pourceas, lu, asteure ?
    • Il avént volou 'fé dins l' impôrt-espôrt.
    • I fjheut dins les rotes.
    • Fé dvins les draps. — Motî Forir (fråze rifondowe).
    • A propôs, puski ns estans-st a djåzer, vos n’ fjhoz nén dvins les colons, vos Djôzef ? — Henri Simon, « Li bleû-bîhe » 1886, (eplaidaedje da Jean Haust e 1936), p.16 (fråze rifondowe).
    • Les Vervîtwès fjhèt dins les draps — Maurice Colombin (fråze rifondowe).
  2. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « dins », « divins ») tchir ene sawice.
    • Il a fwait dins s' marone.
  3. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « po ») (todi eployî al voye passive) esse nexhou po, aveur li capåvté do.
    • Dji n' so nén fwait po frawtiner. — Motî Forir (fråze rifondowe).


  1. fé (ene sacwè) di (ene sakî, ene sacwè):
    • I n' front rén d' bon d' lu. Cwè çki t' as fwait di eyou ass metou, wice ass rioisté ?
  2. (viebe å coplemint) (eployî avou on sustantif sins årtike) aidant viebe di beacôp des vierbires (vey divins les ratourneures).
  3. (v. å coplemint nén direk eployî avou li dvancete « ki ») produre ene shuvance.
    • Les brijhes fjhèt sovint k’ on blouze,
      Et bén sovint, nos estans pris ! — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.85, “Li Vôye di l’Eglise” (fråze rifondowe).
    • Gn a-st asteure èn etroclaedje di sacwants facteurs ki fjhèt ki Wiyam Dunker pout wangnî des çanses avou l' walon. — PAns (fråze rifondowe).
    • Ni pinsez vs nén k’ el vicåreye
      I gn a djourmåy des brouweurs
      Ki fjhèt k’ on rote sins vey,
      Et k’ on s’ cwirt scheure. — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Brouheûr », p.48 (fråze rifondowe).
  4. [aidant viebe (metou divant èn infinitif)] fé po subi l' fijhaedje.
    • Dji m' a fwait djonde.
    • On s' fwait todi prinde on djoû u l' ôte.
    • Les ki wåkèt sinte Catrene
      Et ki vs fjhèt poirter des coines;
      Cenes qui rotèt-st-e schifesse
      Ou les deus djambes el minme fesse
      — Jean-Pierre Vervier (fråze rifondowe).
    • Hê ! Dji so cial tot seu,
      Sins nolu po m’ fé rire,
      Sins nolu po m’ disdire : — Jules Claskin, « Airs di flûte et autres poèmes wallons », édition critique de Maurice Piron, 1956, « Soliloque », 1912, p.93-94 (fråze rifondowe).
  5. (v. sins coplemint) si cdure, s' î prinde.
    • Figueure tu k' les deus liyons s' metèt a gritchî sol nouve oto, et zoupler sol toet et sol capot, come i fjhèt e monstelant so les åbes — Philippe Antoine, dins Cactaedje e cåbaret p. 57 (fråze rifondowe et rarindjeye).
  6. (v. sins coplemint) responde.
    • Fwait l' ôte. — Motî Forir (fråze rifondowe).
    • -« Loukîz ! », fwait l’ ôte. So ene pougnêye d’ yebe
      Ki l’ waerglaece aveut tot stoelé,
      I mete ses ptitès rôzès lepes :
      Å bouket d’ clawson, c’ est rnovlé ! — Martin Lejeune, "L’iviêr èt l’amour" (fråze rifondowe).
    • -Vos avoz seur on bén bon tchvå ! … derit i å martchand.
      -Edon ! C' e-st on rot, fjha t i l' ome, c' est les meyeus, mins c' est les pus dandjreus
      — Joseph Mignolet, "Vé l’loumîre" (1922) (fråze rifondowe).

III. [aidant viebe (metou divant èn infinitif)]

  1. enonder l' fijhaedje; end esse li cåze.
    • Li tchet a fwait toumer li schåle.
  2. (avou èn infinitif) comander l' fijhaedje, endè dner l' ôr (li cmandaedje).
    • I lyi a fwait racminci si dvwer.
    • Et, come c' esteut on ritche, ses eritîs si djhît
      Ki c' esteut d' leu-z oneur del bén fé mete a pont :
      I faleut on waxhea, on bin spès, on solide,
      Onk ki durreut lontins. On fjha vni li scrinî. — Henri Simon, "Li rvindje di l' åbe" (fråze rifondowe).
  3. diner l' no a kéconk d' awè fwait l' fijhaedje.
    • Ni m' fijhoz nén dire çou ki dj' n' a nén dit.
  4. fwait d' on viebe sins coplemint on viebe å coplemint avou on sins actif.
    • S’ i n’ aveut distilé ki les bounès sinteurs,
      Ki, montant des valêyes, buskintèt les hôteurs,
      Les rozes et les clawsons et les foitès djalofrenes,
      Et totes les fleurs ki fjhèt trefiler nos narenes ;— Martin Lejeune, Bultén del Societé d' Lidje, "L’crèyåcion d’Eve", tome 43, p. 140 (fråze rifondowe).
    • Les pilotes ont bea fé des foices,
      Po voleur rifouler l’ corant,
      Les såvadjès aiwes, tot passant,
      Fjhèt toumer les vîs meurs e-n ene blesse. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.171, “Drî les Rowes” (fråze rifondowe).
    • Gn a les dierins tchårs del djournêye ki fjhèt crîner les pires des levêyes. — Léon Warnant (fråze rifondowe).
  5. (eployî avou on sustantif et èn addjectif atribut do coplemint) candjî, tourner a.
    • Vos årîz fwait djalotes,
      Les rôzes di nosse cotjhea. — Jean Bury, Joyeux rèspleus (1899), "So l’fosse di m’fis" (fråze rifondowe).
    • I fåt sayî do rovyî ;
      Les sovnances nos fjhèt divni trop vite vîs
      Nos fjhèt des vizaedjes fés. — Jean-Pierre Vervier (fråze rifondowe).
  6. (v. sins djin) (mot d’ meteyo) eployî dvins bråmint des ratourneures avou èn addjectif po djåzer do tins k' i fwait.
  7. po djåzer d' ene airance (ambiance).
    • Il î fwait noer.
    • Il î fjheut bén clair.
    • Il î frè crou, dins vosse cåve, e l' ivier.
    • I fjheut frexh, to sins bén, o bwès.
    • Godom ! i fwait stofant, cial !
  8. (plaijhant) sinsåcion.
    • Il î fjheut gaiy roter.
  9. (v. sins djin) (cronolodjeye) mosteure li moumint del djournêye k' i fwait.

V. [v. replaeçant] replaece li prumî viebe, po nel nén repeter. I t' a apicî l' hepe come s' il åreut fwait çoula tote si veye. Cwand touwroz l' pourcea ? - Dji frans ça dmwin. — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).

VI. si fé [v.pr.]

  1. (aidant viebe) (eployî avou on viebe) mosteure li voye passive.
    • Les dierins Francès si fjhèt touwer po l' oneur. Li Rwè d' France s' a såvé avou ses wårdeus.. — Arthur Schmitz (fråze rifondowe).
  2. fé a lu-minme.
    • Nos ns alans fé plaijhi avou ene boune viye plake e walon.
  3. fé s' caractere.
    • On s' fwait tot s' cafroyant azès ôtes.
  4. fé, basti, fabriker por lu.
    • Dji m' a fwait on ptit programe di rcoridjaedje des tesses sicanés.
  5. s' aprester.
  6. avni, ariver, esse possibe.
    • Comint k' ça s' a fwait ? Comint k' ça s' fwait ! C' est drole; comint k' ça s' pout ?.
    F. c'est bizarre.
  7. esse corant.
    • Les shijhes, ça s' fijheut bråmint dinltins.
  8. assaetchî sor lu.
    • Vos vs fijhoz do toirt avou vos cigaretes.
  9. divni (divant èn addjectif)
    • I s' a fwait tot bea.
  10. fé les cwanses di esse (divant èn addjectif)
    • I s' fwait pus malåde k' i n' est.
  11. (eployî avou èn addjectif sins årtike) candjî di fôme, di kidujhance po divni ôte tchoi.
    • Tins del hantreye, i s' fjhèt tot ptits
      Po k' on lzî deye k' i sont djintis
      Les djônes omes
      — Camille Gaspard (fråze rifondowe).
  12. (v. sins djin) (viebe å prono) (eployî savint avou « ki ») esse d' astcheyance.
    • I s' fijheut ki dj' conoxheu ddja ç' djin la.
    • I s' fwait come on stron d' poucea so l' oceyan, ki speye totafwait cwand i djond l' rivaedje.


Ratourneures

[candjî]
eployî avou èn addjectif
  1. el fé longue
  2. fé åjhey
  3. fé bon po : responde por lu.
    • Fé bon po ene sakî. — Motî Forir (fråze rifondowe).
  4. fé målåjhey
  5. fé raezibusse
  6. fé setche
  7. fé seur
  8. fé tot drole
  9. li fé longue
  10. nel nén fé longue
(pus stroetmint) eployî avou èn addjectif tot djåzant di meteyo
  1. fé brixhlant
  2. fé crexhant
  3. fé fenant
  4. fé laid
  5. fé malåde
  6. fé minåve
  7. fé mwais
  8. fé måva
  9. fé noer
  10. fé påjhûle
  11. fé ridant
  12. fé soelant
  13. fé stof
eployî deus côps
  1. fé fé l’ couperou
eployî avou èn infinitif
  1. el fé zûner
  2. fé aler setche
  3. fé awè peu
  4. fé bate l’ aiwe
  5. fé betchî l’ cok
  6. fé dåner
  7. fé edever
  8. fé gleter l’ minton
  9. fé loumer ene tchandele
  10. fé magnî del crosse di dorêye
  11. fé mori
  12. fé peter di s’ narene
  13. fé rinde råjhon
  14. fé vey
  15. fé vni foû d’ ses clicotes
  16. fé zûner s’ lokince / fé zûner s’ clapete
  17. stronner l’ poye sins l’ fé braire
eployî avou on sustantif sins årtike
  1. fé aiwe
    • Mes solés ki fjhèt-st aiwe. — Motî Forir (fråze rifondowe).
  2. fé balance
  3. fé baraca
  4. fé bebele
  5. fé berwete
  6. fé bouf
  7. fé cahûle
  8. fé camaeråde
  9. fé conte a pont
  10. fé dôminô
  11. fé faccion
  12. fé farene
  13. fé fôrtune
  14. fé fricasse
  15. fé fritch so l’ amoice
  16. fé gougouye
  17. fé handele
  18. fé kine
  19. fé magnxhon
  20. fé meya coulpa
  21. fé paråde
  22. fé payeye
  23. fé pipisse
  24. fé plaece
  25. fé prandjire
  26. fé radjoû
  27. fé ribote
  28. fé rizete
  29. fé rote
  30. fé scarwek
  31. fé schåye nete / fé schåynete
  32. fé scole
  33. fé shijhe trawêye
  34. fé tchå et panåjhe
  35. fé toubak
eployî sins infinitif avou des sustnatifs ou des addjectifs di sintimint, di sintaedje
  1. fé boune impression
  2. fé må
    • I m' fwait må del vey ndaler. — Motî Forir (fråze rifondowe).
  3. fé måva
  4. fé plaijhi
  5. fé shonnance
  6. fé shonnance di rén
  7. fé sogne
viebe å prono
  1. rire a s’ fé peter
  2. s’ endè fé
    • Ni t' è fwais nén, ele rivénrè, t' mayon, cwand k' ele serè a court di manoye.
  3. s’ î fé
  4. si fé bate
  5. si fé croker
  6. si fé cwite
  7. si fé del bîle
  8. si fé do mwais sonk
  9. si fé do må
  10. si fé må
    • Dji m' fwais må d' leye. — Motî Forir (fråze rifondowe).
  11. si fé sô
  12. si fé tård
vierbires di rmetaedje
  1. fé del tchå a såcisse
  2. fé des crolés ouys
  3. fé des ouys come des sårletes
  4. fé des ouys come ene vatche ki ravize passer on trén
  5. fé des tchesteas e l’ air
  6. fé des tchesteas e l’ Espagne
  7. fé des xhenes ås stoeles
  8. fé ene croes avou do boure
  9. fé ene croes e li tchminêye
  10. fé l’ Diåle pus noer k’ il est
  11. fé s’ dierin hiket
  12. ni fé k’ ene hope
  13. ni saveur fé ni fier ni clå
  14. sawè fé des schåfes avou des oûs
  15. ni fé nou hôt
ôtès vierbire
  1. aveur a fé
  2. aveur a fé a
    • T’ årès a fé a mi. — Motî Forir (fråze rifondowe).
  3. aveur bele a fé
  4. bén fé : magnî assez.
  5. èndè fé des beles / èndè fé ene bele
  6. endè fé po piede. copuradea) paski ça a stî hapé. Dj' end a fwait po m' novea Parker. b) pask' elle a crevé (tot cåzant d' ene biesse) I nd ont fwait po leu bele åmaye coudpolin.'c) paski ça a toumé e pane, et rinde l' åme, u esse distrût (po ene machine, evnd). Dji nd a ddja fwait po m' novele oto.
  7. esse bén fwait
    • Ene djonne feye k' est bén fwaite. — Motî Forir (fråze rifondowe).
  8. fé a magnî
  9. fé bon cour so målès djambes
  10. fé des mourgnafreyes po nén grand tchôze
  11. fé des viers : awè des viers dins ses boyeas ki rexhèt.
  12. fé di s’ boke si cou (E203) : virer.
  13. fé di s’ gueuye
  14. fé di s’ narene
  15. fé di s’ rinkinkin
  16. fé di s’ yane
  17. fé Djîle l’ ewaeré
  18. fé do ronflant
  19. fé do sonk : awè do sonk dins si alaedje a l' ouxh (dins ses escrémints).
  20. fé dzo lu en pus awè mwaistriyî si pixhaedje, si alaedje a l' ouxh. F. être incontinént(e).
    • Il a fwait totafwait dzo lu. — Motî Forir (fråze rifondowe).
  21. fé ene ahote
  22. fé ene croes / fé ene grande croes
  23. fé ene foice
  24. fé ene froedeur di tchén
  25. fé ene laide mene
  26. fé ene pertinne
  27. fé ene riskete
  28. fé ene sokete
  29. fé ene tiesse
  30. fé ene trawêye
  31. fé k’ l’ eglijhe dimeure emey li moustî
  32. fé la noce
  33. fé l’ amour
  34. fé l’ avant boûsson
  35. fé l’ cok
  36. fé l’ cråne
  37. fé l’ djåke
  38. fé l’ faråd
  39. fé l’ fén d’ lu-minme
  40. fé l’ grand nuk
  41. fé l’ grosse lepe
  42. fé l’ loupe
  43. fé l’ ome
  44. fé l’ robete di croye
  45. fé l’ schåle di voleu
  46. fé l’ tchet
  47. fé les cwanses
  48. fé les cwanses di rén
  49. fé les schieles
  50. fé les voyes
  51. fé on bazår
  52. fé on schård dins l’ contrat
  53. fé on schård e sacramint
  54. fé pire ki pinde / fé pire ki po pinde
  55. fé s’ båbe : si raezer.
  56. fé s’ lepe
  57. fé s’ mawe
  58. fé s’ tchet
  59. fé s’ trawêye
  60. fé ses pakets : esse po mori.
  61. fé ses påkes
  62. fé si convoye
  63. fé si intrêye
  64. fé tere ewale
    fé totes les tchapeles, totes les hobetes : fé l' tournêye des cåbarets, fé l' toû di totes les canletes.
  65. li fé zûner
  66. ni fé ki
    • Ele ni fwait ki d' tchoûler.
    • I n' fijhèt ki di s' margayî.
    • Ele ni fwait ki d' crexhe e beaté. — Motî Forir (fråze rifondowe).
  67. n’ aveur ki fé
    • Vos n' avoz ki fé di ç' live la, dinez mel. — Motî Forir (fråze rifondowe).
  68. ni fé k’ a s’ vire
  69. sins fé do brut
vierbires a spitron
  1. fé åtoû
  2. fé avou
    • Ele ni sait nén fé avou les djins. — Motî Forir (fråze rifondowe).
dijhêyes
  1. çou k’ est fwait est fwait, dit l’ beguene
  2. cwand dj’ a yeu tot fwait u cwand t’ as tot fwait : al fén del paskeye, cwand t' as yeu tot fini, tot conté tot rabatou.
    F. en fin de compte, tout compte fait.
  3. fåt t’ fé on dessin
  4. fwaiss on vier ? d: ijhêye a ene sakî ki dmane lontins a l' ouxh (ezès waters).
  5. gn a ni fwait ni fwait (E203) : i fåt tot rckimincî.
  6. i freut spès la k’ i s’ piedreut : c' est on sûti, ki n' si laireut nén åjheymint emantchî.
spots
  1. bén fé våt mî ki do bén dire (E203)
  2. i n’ fåt måy fé fiesse divant l’ dicåce
  3. fåt esse malén po fé l’ biesse
  4. gn a todi kî fwait kî dit : gn a todi des bråcleus (E203).
  5. kî fwait çk’ i pout fwait çk’ i doet
  6. kî n’ fwait nén cwand i pout ni fwait nén cwand i vout (E203).
  7. la k’ on n’ sait cwè fé di s’ djournêye, on pout todi fé des mamêyes
  8. les djonnès djins djhèt çou k’ i fjhèt, les vîs çou k’ il ont fwait, les sots çou k’ ont-st eveye do fé (E203).
  9. on n’ fwait nén èn ome so on djoû
advierbires
  1. po fé
  2. sin fé nou pleu
  3. sins fé pus longue intrêye
aloyreces
  1. po fé tant ki
  2. tot fijhant ki
addjectivires
  1. a fé dåner on sint
  2. bén fwait
    • Aveur trinte ans bén fwaits. — Motî Forir (fråze rifondowe).
  3. sins rén fé
  1. fé fenant, fé ridant, fé brixhlant
  2. fé di s' nez, fé di s' gueuye
  3. fé druzion
  4. fé li, fé do / fé del; fé di s'
  5. On n' sait cmint fé po bén fé on saye toltins di fé plaijhi, di bén aclever ses efants, et mågré tot on-z a des rujhes.
  6. fé fé comander a ene djin d' mestî di fé ene ahesse, on mousmint.
    • I fwait tot çou k' on lyi fwait fé. — Motî Forir (fråze rifondowe).
    • Dji lyi a fwait fé ene novele cote por leye fé ses påkes.
    F. donner à façon.
  7. fé awè fwin awè l' air di esse bon, tot cåzant d' on plat.
    F. donner faim.
  8. On n' a ki l' bén k' on s' fwait dijhêye po dire k' i n' si fåt nén rovyî, k' i fåt kécfeye ene miete si vanter, k' i fåt bén viker.
  9. ... u k' on s' fwait fé rivazî al dijhêye di dvant, avou ene idêye di seke dirî l' tiesse.
  1. I fwait bén tot i sait bråmint des mestîs, i fwait totès sôres d' ovraedjes.
    • El ci ki dit k' i fwait bén tot, c' est råle k' i fwaiye tot bén. — Achille Goethals (fråze rifondowe).

Parintaedje

[candjî]

Mots d’ aplacaedje

[candjî]

Sinonimeye

[candjî]
fé egzister pa si ovraedje
sayî d' aveur ene kidujhance
rabaxhanmint
eployî avou èn addjectif coplemint direk sins årtike

Ortografeyes

[candjî]
Divant 1900 :
Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :

Ratournaedjes

[candjî]
esse li cåze d' ene accion
produre pa si ovraedje
produre ene sacwè a pårti di rén
fé dvins
responde
Prin del pådje «https://wa.wiktionary.org/w/index.php?title=fé&oldid=410097»